Danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện được xem là ‘chìa khóa” kiểm soát hoạt đồng đầu tư. Tuy nhiên, việc mở rộng danh mục này một cách thiếu thận trọng có thể sẽ tạo thêm rào cản cho doanh nghiệp, tăng thủ tục hành chính không cần thiết và làm giảm sức cạnh tranh của môi trường kinh doanh.

Lo ngại “phình to” danh mục ngành, nghề

Dự thảo Luật Đầu tư có 6 chương, 47 điều và 4 phụ lục đang được Bộ Tài chính trình Chính phủ xin ý kiến. Với nhiều điểm điều chỉnh quan trọng liên quan đến ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, dự án phải chấp thuận chủ trương đầu tư, ưu đãi đầu tư, đầu tư ra nước ngoài... dự thảo được kỳ vọng sẽ góp phần tạo lập môi trường đầu tư minh bạch và tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp, nhà đầu tư. 

Tại dự thảo luật này, Bộ Tài chính đã bổ sung và làm rõ ràng khái niệm điều kiện đầu tư kinh doanh, nhấn mạnh đây là những yêu cầu, điều kiện về năng lực, trình độ chuyên môn, nhân lực, cơ sở vật chất, hệ thống quản lý mà cá nhân, tổ chức phải đáp ứng để thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh trong các ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. 

Khái niệm này không bao gồm các quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật mà cấp có thẩm quyền ban hành về chất lượng sản phẩm, dịch vụ... Đồng thời, dự thảo cũng đề xuất bãi bỏ 24  ngành, nghề khỏi danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. 

Liên quan đến cơ chế kiểm soát việc ban hành ngành, nghề kinh doanh có điều kiện, đại diện VCCI cho rằng việc Luật Đầu tư 2014 quy định danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện đã tạo ta bước tiến lớn về minh bạch. Tuy nhiên, thực tế gần đây cho thấy việc bổ sung ngành, nghề mới vào danh mục diễn ra khá dễ dàng, đôi khi chỉ dựa trên giải trình chính sách chưa thật sự thuyết phục.

Điều này đặt ra thách thức về tính hiệu quả của cơ chế kiểm soát và nguy cơ tái diễn tình trạng tùy nghi trong việc ban ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, điều kiện kinh doanh. Thay vì phát huy vai trò như một “hàng rào minh bạch”, danh mục này lại có nguy cơ biến thành “cánh cửa mở” cho việc bổ sung thêm những ngành, nghề mới. 

Ở góc độ chuyên gia, Chủ tịch Hiệp hội tư vấn thuế Việt Nam, bà Nguyễn Thị Cúc, cho rằng trong quá trình xây dựng luật, cơ quan soạn thảo cần lưu ý đến vấn đề đồng bộ với các luật chuyên ngành khác và chi tiết hơn nữa các nội dung để doanh nghiệp dễ thực thi, áp dụng. Dự thảo luật cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế kiểm soát việc ban hành ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, nhằm đảm bảo tính minh bạch và hợp lý. 

“Hiện có quá nhiều danh mục thuộc ngành, nghề kinh doanh có điều kiện. Điều này dẫn đến tình trạng một số lĩnh vực bị áp điều kiện kinh doanh không thật sự cần thiết. Do đó, cần phải rà soát kỹ lưỡng và loại bỏ những ngành, nghề không thực sự cần thiết phải áp điều kiện, điều này sẽ góp phần giảm thiểu thủ tục, tạo thuận lợi hơn cho doanh nghiệp”, bà Cúc nêu quan điểm.

Góp ý dự thảo Luật Đầu tư, Trưởng ban Môi trường kinh doanh (CIEM), bà Nguyễn Minh Thảo, tập trung vào phân tích danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện. Bà nhấn mạnh, thay vì chỉ giảm điều kiện, cần giảm hẳn số ngành, nghề. Bởi lẽ, khi một ngành đã bị đưa vào danh mục, nguy cơ phát sinh thêm nhiều điều kiện con là rất lớn. Đồng thời, tiêu chí xác định ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện cần quy định rõ ràng để tránh lạm dụng. 

Theo bà Thảo, nếu như không cắt ngành, nghề kinh doanh thì sẽ không cắt được điều kiện kinh doanh. Để cắt được 30% số điều kiện kinh doanh thì phải cắt đến hơn 30% số ngành, nghề.

Một điểm bất cập khác được bà Thảo chỉ ra là sự thiếu thống nhất giữa danh mục trong Luật Đầu tư và các luật chuyên ngành. Theo đó, khoản 2 điều 4 dự thảo Luật Đầu tư gắn với việc quy định tên của ngành, nghề kinh doanh có điều kiện. Trong đó quy định rõ, tên của ngành, nghề trong pháp luật chuyên ngành phải thống nhất với các nguyên tắc về điều kiện kinh doanh cũng như danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện. 

Tuy nhiên, tên gọi ngành, nghề trong Luật Đầu tư thường rất bao quát, nhưng khi được triển khai sang luật chuyên ngành lại được “xé nhỏ” thành nhiều ngành, nghề chi tiết hơn, đặc biệt là trong lĩnh vực nông nghiệp, xây dựng... Điều này khiến phạm vi danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh bị mở rộng quá mức, tạo thêm nhiều thủ tục hành chính không cần thiết. Do đó, cần phải làm rõ khái niệm thống nhất trong Luật Đầu tư. 

Cần cắt giảm thực chất

Trước những lo ngại trên, nhiều chuyên gia khẳng định dự thảo Luật Đầu tư lần này cần đi theo hướng cắt giảm thực chất, minh bạch, kèm theo cơ chế hậu kiểm. 

Theo bà Nguyễn Minh Thảo, đưa ra danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện tức là đang thực hiện tiền kiểm. Vậy ngoài việc đưa danh mục thì trong luật cũng cần có điều khoản theo hướng quy định gắn với hậu kiể - tức là có điều kiện kinh doanh nhưng doanh nghiệp tuân thủ và cơ quan quản lý nhà nước hậu kiểm.

“Cần phải rà soát chi tiết hơn nữa danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện. Bởi vì danh mục này mở rộng rất nhiều, rất bao trùm và cần phải rà soát theo hướng đối chiếu cùng pháp luật chuyên ngành để xem thực tế có bao nhiêu ngành, nghề, nội dung thế nào, quy định ra sao, từ đó kiến nghị cắt giảm. Nếu không làm rõ, thì tên ngành, nghề quá bao trùm sẽ khiến việc bổ sung thêm ngành, nghề trở nên hoàn toàn dễ dàng”, bà Thảo nhấn mạnh. 

Ở khía cạnh khác, nguyên Phó cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, ông Nguyễn Nội, cho rằng danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện phải được quy định tại luật, không thể giao xuống nghị định. Điều này đảm bảo tính chặt chẽ, minh bạch. Ông cũng cho rằng cần làm rõ quy định về các dự án lớn như đường sắt tốc độ cao, để tránh bỏ sót những dự án có tác động lớn đến ngân sách và xã hội.

Chủ tịch Hiệp hội Các nhà thầu xây dựng Việt Nam, ông Nguyễn Quốc Hiệp, lại cho rằng những ngành, nghề liên quan đến công nghệ mới, liên quan đến dữ liệu cá nhân vẫn phải quy định trong danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện bởi đây đều là những ngành, nghề liên quan đến nhiều vấn đề phức tạp xã hội. 

Dự thảo Luật Đầu tư sửa đổi được nhìn nhận là bước điều chỉnh pháp lý quan trọng trong quá trình cải cách môi trường kinh doanh. Nếu mạnh dạn cắt giảm thực chất danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, kết hợp với cơ chế hậu kiểm, Luật Đầu tư mới sẽ mở ra một môi trường đầu tư thông thoáng hơn, tạo động lực cho doanh nghiệp phát triển, đồng thời vẫn giữ được công cụ để nhà nước bảo vệ lợi ích chung.