Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh Tuyên Quang Nguyễn Hữu Thập vừa có văn bản gửi Tổng Bí thư Tô Lâm, Thủ tướng Phạm Minh Chính và Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn về kiến nghị sửa đổi Luật Đầu tư năm 2020.

Ông Thập cho biết, hệ thống pháp luật chuyên ngành hiện nay đã đầy đủ, đảm bảo quản lý chặt chẽ việc đầu tư. Nhiều luật chuyên ngành liên quan đã quy định rõ ràng các điều kiện và trình tự về quy hoạch, sử dụng đất, xây dựng và đầu tư dự án… Đơn cử như, Luật Đất đai đã có quy định chặt chẽ về quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và mục đích sử dụng đất cho từng vị trí và khu vực.

Trên cơ sở đó, doanh nghiệp khi được Nhà nước giao đất, cho thuê đất hoặc trúng đấu giá quyền sử dụng đất phù hợp với mục đích quy hoạch thì đương nhiên được quyền đầu tư vào mọi ngành nghề, lĩnh vực mà pháp luật không cấm trên diện tích đất đó phù hợp với quy hoạch, mục đích sử dụng đất. Việc doanh nghiệp triển khai dự án trên đất đã được giao cũng phải tuân thủ các quy định của pháp luật chuyên ngành liên quan.

"Các luật này tạo thành hệ thống quản lý tiền kiểm và hậu kiểm đầy đủ đối với quá trình triển khai dự án của doanh nghiệp. Do đó, yêu cầu doanh nghiệp làm thủ tục xin chấp thuận chủ trương đầu tư trước khi thực hiện dự án là thêm một thủ tục trung gian như cấp huyện hiện nay trùng lặp, không cần thiết, chỉ làm gia tăng rất nhiều về thủ tục hành chính", ông nói.

Theo ông Thập, Hiến pháp và pháp luật hiện hành đã xác định người dân, doanh nghiệp được tự do kinh doanh những ngành nghề mà pháp luật không cấm. Người dân có quyền sử dụng hợp pháp tài sản của mình để tổ chức hoạt động sản xuất, kinh doanh phù hợp với quy hoạch và tuân thủ pháp luật chuyên ngành.

Ví dụ, một cá nhân sở hữu đất ở hợp pháp có thể thành lập doanh nghiệp hoặc hộ kinh doanh để sản xuất, kinh doanh tại địa điểm đó, miễn là tuân thủ các luật chuyên ngành về điều kiện như xây dựng, môi trường, an ninh trật tự… do pháp luật quy định. Trong những trường hợp này, yêu cầu phải xin chấp thuận chủ trương đầu tư từ cơ quan nhà nước không những không cần thiết mà còn tạo thêm rào cản thủ tục, làm chậm trễ hoạt động kinh doanh chính đáng của người dân và doanh nghiệp.

Ông Thập cho rằng, thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư đang là rào cản lớn đối với sự phát triển của doanh nghiệp tư nhân. Trên thực tế, thủ tục này làm tăng thời gian khoảng từ 2-5 năm và chi phí chuẩn bị đầu tư, khiến doanh nghiệp mất cơ hội kinh doanh do chờ đợi phê duyệt.

Việc phải qua rất nhiều bước và rất nhiều cơ quan có liên quan để "xin chấp thuận chủ trương hoặc điều chỉnh chủ trương đầu tư" (chỉ mang tính chấp thuận về mục tiêu, địa điểm, quy mô dự án) trước khi được chính thức triển khai dự án không tạo thêm giá trị quản lý đáng kể, bởi các nội dung đó đều đã được xem xét trong quá trình thực hiện các luật chuyên ngành doanh nghiệp xin giao đất, thuê đất hoặc xin giấy phép xây dựng... Đồng thời, thủ tục này làm trùng lặp quá trình thẩm định, phê duyệt dự án, tạo gánh nặng hành chính cho khu vực kinh tế tư nhân.

"Nếu bãi bỏ quy định trên, có thể cắt giảm được khoảng 30-50% "cắt giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính, ít nhất 30% chi phí tuân thủ pháp luật, ít nhất 30% điều kiện kinh doanh" các bước thủ tục hành chính trong quá trình thực hiện dự án đầu tư, tùy theo loại dự án. Điều này đồng nghĩa với việc tiết kiệm thời gian, chi phí cho nhà đầu tư, nhờ đó đẩy nhanh tiến độ triển khai dự án và sớm đưa dự án vào hoạt động sản xuất kinh doanh", ông phân tích.

Hàng loạt dự án bị "kẹt"

Trước đó, ông Lê Hoàng Châu, Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TP.HCM (HoREA) cũng đã nhiều lần đề cập tới câu chuyện vướng mắc thủ tục chấp thuận chủ trương đầu tư và chấp thuận nhà đầu tư của các dự án, trong đó có các dự án bất động sản.

Cụ thể, vướng mắc do Luật Đầu tư 2020 quy định nội dung thẩm định đề nghị chấp thuận chủ trương đầu tư bao gồm: Đánh giá sự phù hợp của dự án đầu tư với quy hoạch cấp quốc gia, quy hoạch vùng, quy hoạch tỉnh, quy hoạch đô thị…

Do quy định "đánh giá sự phù hợp với quy hoạch đô thị, quy hoạch phân khu", "giấy tờ chứng minh đất đã được giải phóng mặt bằng" (được cấp huyện xác nhận), "tài liệu chứng minh dự án không thuộc danh mục dự án thu hồi đất"... nên Sở KH&ĐT thường phát hành khoảng nhiều bộ hồ sơ yêu cầu các cơ quan nhà nước có thẩm quyền có ý kiến.

Thủ tục này theo cơ chế "một cửa" nhưng lại bị mất nhiều thời gian hơn, không tốt hơn thậm chí bị "tắc" ngay tại cửa "đầu tiên" là khâu "chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời với chấp thuận nhà đầu tư".

Ông Châu đánh giá, nếu so với trước đây làm theo cơ chế "nhiều cửa" thì doanh nghiệp có thể đồng thời trực tiếp làm việc song song với từng Sở, ngành, quận, huyện để được thẩm định nên có kết quả nhanh hơn. Thủ tục "chấp thuận chủ trương đầu tư đồng thời với chấp thuận nhà đầu tư" chỉ là thủ tục khởi đầu của dự án, chứ không phải là thủ tục để quyết định ngay "báo cáo khả thi" của dự án. Sau thủ tục này, các Sở, ngành tiếp tục thực hiện thủ tục thẩm định dự án; phê duyệt quy hoạch chi tiết; giao, thuê đất; công nhận chủ đầu tư; cấp giấy phép xây dựng; xác định nghĩa vụ tài chính.

Tương tự, Viện Nghiên cứu pháp luật và trợ giúp pháp lý nêu, khuôn khổ pháp lý của quá trình chấp thuận chủ trương đầu tư là rõ rang nhưng trên thực tế vẫn gặp nhiều vướng mắc.

Một trong những vấn đề nổi bật là sự thiếu thống nhất trong hệ thống pháp luật. Chẳng hạn, Luật Đầu tư yêu cầu dự án phải phù hợp với quy hoạch sử dụng đất, nhưng tại thời điểm nhà đầu tư lập hồ sơ, quy hoạch này có thể chưa được phê duyệt hoặc chưa cập nhật kịp thời. Điều này khiến nhiều dự án dù tiềm năng vẫn bị "kẹt" vì thiếu căn cứ pháp lý để triển khai tiếp.

Một bất cập khác là sự thiếu minh bạch và đồng bộ trong quy trình thẩm định. Cơ chế lấy ý kiến của các sở, ngành hiện nay phần lớn mang tính chất hành chính liên ngành nhưng lại thiếu cơ chế ràng buộc trách nhiệm rõ ràng. Nhiều khi một sở không trả lời hoặc trả lời chậm sẽ khiến cả quá trình bị kéo dài, trong khi nhà đầu tư không có công cụ pháp lý nào để thúc đẩy tiến độ hoặc truy cứu trách nhiệm.

Thêm vào đó, cách đánh giá năng lực tài chính, kinh nghiệm, hồ sơ quy hoạch… vẫn còn mang tính chủ quan và thiếu tiêu chí định lượng cụ thể. Việc mỗi địa phương "áp dụng khác nhau" dẫn đến tình trạng cùng một hồ sơ, nhưng được chấp thuận ở tỉnh A thì bị từ chối ở tỉnh B - gây tâm lý bức xúc, mất niềm tin cho nhiều nhà đầu tư.

Cuối cùng, sự phối hợp giữa chính quyền địa phương và cơ quan chuyên ngành đôi khi chưa thực chất. Có địa phương ủy quyền nhiều cho Sở Kh&ĐT nhưng lại không tăng tính chủ động, khiến sở này lúng túng trong việc thẩm định hồ sơ có yếu tố kỹ thuật sâu như quy hoạch xây dựng hay môi trường. Trong khi, trách nhiệm của UBND tỉnh trong phê duyệt cuối cùng vẫn được giữ nguyên, dẫn đến tình trạng "ngại quyết" hoặc "trả hồ sơ lòng vòng".

Chấp thuận chủ trương đầu tư là một khâu trọng yếu trong chuỗi quy trình pháp lý triển khai dự án tại Việt Nam. Vai trò của thủ tục này nhằm sàng lọc dự án có phù hợp định hướng phát triển, quy hoạch... Nhưng, nếu không được thiết kế và vận hành hiệu quả, cơ chế này sẽ là điểm nghẽn, cản trở quá trình thu hút đầu tư và làm xói mòn lòng tin của doanh nghiệp, nhà đầu tư.

Do đó, Viện này kiến nghị cần có những cải cách mang tính hệ thống như: Sửa đổi luật theo hướng đồng bộ; chuẩn hóa quy trình và tiêu chí thẩm định; ứng dụng mạnh mẽ công nghệ thông tin trong theo dõi, minh bạch hóa hồ sơ đầu tư; nâng cao trách nhiệm giải trình trong từng khâu từ Trung ương đến địa phương.

Liên quan đề xuất của Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh Tuyên Quang, TS. Nguyễn Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE) đánh giá, đây là kiến nghị hợp lý nhằm cắt giảm thủ tục đầu tư không cần thiết nên rất cần được xem xét. Đó không chỉ là mong muốn của Hiệp hội doanh nghiệp tỉnh Tuyên Quanh mà còn là của nhiều doanh nghiệp, nhà đàu tư trong và ngoài nước, VAFIE ủng hộ đề xuất này.

Trước đó, ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam từng chia sẻ rằng, Đảng và Chính phủ cũng đang rất nỗ lực quyết tâm trong cải cách thể chế với các quy định pháp luật rõ ràng, minh bạch hơn. Nhưng, thực tế còn nhiều vướng mắc.

Trong lĩnh vực bất động sản, thủ tục phức tạp hơn so với nhiều ngành nghề khác, bị điều phối bởi khoảng 15 luật khác nhau. Vấn đề tồn tại sự thiếu thống nhất của các luật khiến thủ tục pháp lý dự án thường kéo dài nhiều năm.

Thông thường một dự án bất động sản cần tới 38-40 con dấu. Đặc biệt, gần như mọi dự án bất động sản đều phải điều chỉnh quy hoạch trong quá trình thực hiện. Nhưng bất kỳ một điều chỉnh nào cũng đều phải xin đủ ý kiến các bên liên quan, rồi sau đó lại tiếp tục xin điều chỉnh chủ trương đầu tư dự án, điều này khiến doanh nghiệp mất rất nhiều thời gian và công sức.