"Còng lưng” hai gánh nặng

Tại Việt Nam, phần lớn doanh nghiệp nhỏ gắn chặt với người chủ, cả về quản lý, vận hành lẫn tài chính. Tài sản doanh nghiệp và tài sản cá nhân thường không được tách bạch rõ ràng. Điều này khiến khi doanh nghiệp gặp khó, người chủ lập tức bị kéo vào vòng xoáy căng thẳng tài chính – không chỉ trong công việc mà cả cuộc sống riêng.

Chẳng hạn như trường hợp của chị Lê Trang (36 tuổi), chủ cửa hàng thời trang tại TP.HCM. Trong quá khứ, cửa hàng của chị thường có doanh thu rất tốt, nhưng do xu hướng tiêu dùng thay đổi, khách hàng dần giảm, tồn kho tăng.

Chị Trang thừa nhận, do kinh doanh theo bản năng, không có hệ thống ghi nhận dòng tiền riêng biệt, chị không phát hiện được tình trạng lỗ cho đến khi công nợ dồn ứ, chi phí sinh hoạt thiếu hụt, quỹ tiết kiệm cạn kiệt.

“Mặc dù muốn chuyển đổi mô hình kinh doanh sang livestream, bán hàng online nhưng do thiếu hụt tài chính, tôi không còn nguồn lực để xoay xở tiếp”, chị Trang tâm sự.

Tương tự, anh Minh Hải (39 tuổi), chủ quán cà phê tại Hoàn Kiếm, Hà Nội kể, khoảng 2 năm trở lại đây lượng khách vắng, doanh thu sụt giảm, anh đã chọn cách rút toàn bộ tiết kiệm, vay thêm, thậm chí bán căn nhà đang ở để tiếp tục “giữ quán”. Gần một năm sau, quán vẫn phải đóng cửa, anh mất cả chỗ ở và đang gánh nợ ngân hàng.

Trường hợp của chị Sao Mai (34 tuổi), chủ shop mỹ phẩm tại TP. Hải Phòng, may mắn hơn. Mặc dù việc kinh doanh gặp khó khăn sau dịch Covid-19 nhưng nhờ có sẵn quỹ dự phòng 12 tháng và thói quen chi tiêu kỷ luật, chị vẫn trụ được qua giai đoạn khó khăn.

Chị Sao Mai cho hay, khi doanh thu lao dốc, chị tạm thu hẹp kinh doanh tại của hàng offline, giành 6 tháng để học livestream, xây dựng tệp khách hàng online. Đến nay, doanh nghiệp của chị không những phục hồi được mà còn tăng trưởng doanh số mạnh mẽ nhờ kênh bán hàng online.

Theo số liệu thống kê, trong 6 tháng năm 2025, số doanh nghiệp rút khỏi thị trường ở mức cao với hơn 127.000 doanh nghiệp, bình quân một tháng cả nước có trên 21.000 doanh nghiệp rút khỏi thị trường. Một trong những nguyên nhân khiến của thực trạng này đó là doanh nghiệp gặp khó khăn trong tìm kiếm thị trường tiêu thụ, bên cạnh đó là khả năng tài chính hạn hẹp, thiếu hụt nguồn vốn và loay hoay trong nợ nần.

Lẫn lộn giữa tiền nhà và tiền công ty

Thực tế cho thấy, khi làn sóng khủng hoảng lan rộng, nhiều chủ doanh nghiệp nhỏ đã phải rút sạch tiền tiết kiệm, bán tài sản cá nhân, vay nóng để duy trì vận hành. Nhưng không ít trường hợp không thể cứu vãn, kết thúc trong thua lỗ, nợ nần và buộc phải đóng cửa.

Tuy nhiên, giữa cơn sóng lớn ấy, vẫn có những chủ doanh nghiệp trụ vững, xoay xở linh hoạt và từng bước phục hồi. Điểm chung ở họ, có thể khiến nhiều người bất ngờ, chính là khả năng quản trị tài chính cá nhân. Đây là nền tảng giúp họ giữ được sự chủ động, không bị cuốn vào vòng xoáy hoảng loạn khi doanh nghiệp gặp khó.

Trao đổi với Tạp chí Đầu tư Tài chính – VietnamFinance, bà Nguyễn Thị Quyên, Cố vấn tài chính tại Công ty Cổ phần Tư vấn đầu tư và quản lý tài sản FIDT, cho rằng khác với các doanh nghiệp vừa và lớn, các doanh nghiệp nhỏ thường không có bộ phận kế toán chuyên nghiệp, không có Giám đốc Tài chính, không có chuyên viên kiểm soát dòng tiền. Gần như mọi quyết định tài chính lớn hay nhỏ đều nằm trong tay người chủ. Ranh giới giữa chi tiêu cá nhân và doanh nghiệp vì thế gần như bị xóa nhòa.

Theo bà Quyên, một số vấn đề phổ biến có thể nhận thấy rõ trong quản lý tài chính cá nhân của các chủ hộ kinh doanh, doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thứ nhất, chi tiêu cá nhân lẫn trong chi phí công ty. Các khoản ăn uống, du lịch, mua sắm cá nhân sử dụng tiền công ty mà không được hạch toán rõ ràng. Ngược lại, tiền cá nhân cũng thường xuyên được rót vào doanh nghiệp mà không ghi nhận đúng bản chất. Điều này dẫn đến báo cáo tài chính sai lệch, khó đánh giá hiệu quả thực tế.

Thứ hai, dùng vốn công ty để đầu tư cá nhân. Một số chủ doanh nghiệp lấy tiền từ công ty để đầu tư vào bất động sản, chứng khoán, mà không có quy trình kiểm soát nội bộ. Điều này dễ dẫn đến rủi ro tài chính nghiêm trọng, vì vốn lưu động của công ty có thể bị rút cạn cho các khoản đầu tư mang tính đầu cơ, làm suy yếu dòng tiền vận hành. Ngược lại, cũng có trường hợp chủ doanh nghiệp dùng tài sản đầu tư cá nhân để “gán” tạm vào doanh nghiệp khi thiếu thanh khoản. Việc này tuy cứu được tình thế tạm thời, nhưng tạo áp lực lớn về sau nếu không có kế hoạch rõ ràng để tách bạch trở lại.

Thứ ba, không trả lương cho chính mình và người thân, không ghi nhận chi phí nhân sự. Việc này khiến chi phí mà doanh nghiệp ghi nhận không phản ánh đúng chi phí vận hành thực tế và khiến cho cá nhân không có dòng tiền ổn định để duy trì cuộc sống. Về lâu dài, điều này tạo ra áp lực tâm lý, mất động lực và tiềm ẩn rủi ro cao nếu doanh nghiệp gặp sự cố.

Bà Quyên đánh giá, những vấn đề trên dẫn đến hệ quả là mọi hoạt động tài chính trở nên mù mờ. Chủ doanh nghiệp không thể biết doanh nghiệp đang thực sự lời hay lỗ, dẫn đến những quyết định sai lệch. Khi cần huy động vốn, sự thiếu minh bạch này làm giảm uy tín và gây khó khăn trong tiếp cận nguồn lực bên ngoài. Việc quản lý thuế, kiểm toán, hoặc xử lý tranh chấp pháp lý cũng trở nên phức tạp hơn rất nhiều.

Đồng thời, cá nhân cũng dễ tiêu xài quá mức hoặc bị ảnh hưởng trực tiếp bởi biến động tài chính doanh nghiệp, việc không có ranh giới rõ ràng khiến người chủ dễ mất cả tài sản riêng lẫn năng lực vận hành công ty.

Nâng cao kỹ năng quản lý tài chính cá nhân cho chủ doanh nghiệp nhỏ

Theo bà Quyên, một chủ doanh nghiệp nhỏ nếu có được nền tảng tài chính cá nhân ổn định sẽ không dễ hoảng loạn khi doanh nghiệp gặp biến cố. Bởi họ có quỹ dự phòng cá nhân giúp duy trì sinh hoạt gia đình dù doanh nghiệp gặp khó. Bảo hiểm tài chính nhằm giảm rủi ro từ biến cố sức khỏe hay tai nạn, đảm bảo tài chính. Họ có dòng tiền sinh hoạt rõ ràng, không hoàn toàn phụ thuộc vào dòng tiền từ công ty. Tài sản cá nhân vững vàng cũng là điểm tựa của doanh nghiệp khi cần thiết, là cơ sở để chủ doanh nghiệp đón đầu cơ hội sau khủng hoảng.

“Tài chính cá nhân vững vàng giúp chủ doanh nghiệp đủ bình tĩnh để đánh giá tình hình và ra quyết định: nên đóng cửa, thu hẹp hay xoay chuyển mô hình kinh doanh. Họ cũng dễ gọi vốn từ bên ngoài do có báo cáo minh bạch và uy tín cá nhân vững chắc”, bà Quyên nhìn nhận.

Bà Nguyễn Thị Quyên cũng đưa ra 4 nguyên tắc “giữ mình”, giúp cho chủ doanh nghiệp quản lý tài chính hiệu quả hơn:

Đầu tiên, việc cấp bách là cần tách bạch rõ ràng giữa tài chính cá nhân và tài chính doanh nghiệp. Đây là quy tắc tối quan trọng nhưng lại thường bị bỏ qua. Phân định rõ ràng giữa tài sản, thu nhập, chi phí cá nhân và doanh nghiệp để dễ kiểm soát và minh bạch.

Thứ hai, xây dựng quỹ dự phòng và mua bảo hiểm đúng cách. Gia đình vẫn cần sự ổn định dù công ty khó khăn và tránh để rủi ro cá nhân kéo theo sự sụp đổ của doanh nghiệp.

Thứ ba, có phương pháp quản lý chi tiêu hiệu quả. Quản lý dòng tiền chi tiêu hiệu quả giúp tạo thặng dư để tái đầu tư, là nền tảng của sức khỏe tài chính cá nhân, từ đó giảm áp lực tài chính lên doanh nghiệp và giúp chủ doanh nghiệp duy trì sự tỉnh táo, kỷ luật trong các quyết định kinh doanh.

Thứ tư, đầu tư để gia tăng tài sản cá nhân. Xây dựng danh mục đầu tư cá nhân đa dạng, hiệu quả bao gồm: gửi tiết kiệm, trái phiếu, cổ phiếu, bất động sản cho thuê… Khi thu nhập từ kinh doanh giảm, nguồn thu thụ động này giữ cho gia đình và doanh nghiệp vẫn có điểm tựa.

Bà Quyên đánh giá, khủng hoảng là điều tất yếu trong chu kỳ kinh doanh và việc này không thể tránh, chỉ có thể chuẩn bị để vượt qua. Với doanh nghiệp nhỏ, nơi mà người chủ gần như là “linh hồn” của cả công ty, quản lý tài chính cá nhân chính là nền tảng sống còn.

“Nếu đang điều hành một doanh nghiệp nhỏ, hãy bắt đầu “học bơi” từ hôm nay – bằng cách làm chủ nền tảng tài chính cá nhân của chính mình. Muốn giữ doanh nghiệp, hãy bắt đầu từ ví tiền cá nhân”, bà Quyên kết luận.