Thanh lọc trên sàn thương mại điện tử

Thị trường thương mại điện tử Việt Nam trong năm 2025 đang chứng kiến một cuộc "thanh lọc" sâu rộng, đặc biệt trong ba lĩnh vực nhạy cảm là mỹ phẩm, thực phẩm chức năng và thuốc.

Đầu tháng 5, Cục An toàn thực phẩm (Bộ Y tế) phát hiện một số sàn giao dịch thương mại điện tử, website, mạng xã hội kinh doanh và quảng cáo thực phẩm bảo vệ sức khỏe chứa chất cấm đang bị thu hồi. Cục đã gửi văn bản phối hợp tới các cơ quan chức năng như Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số, Cục Quản lý thị trường, Cục Phát thanh Truyền hình và Thông tin điện tử… để xử lý các vi phạm.

Song song, Cục Quản lý Dược cũng yêu cầu các địa phương kiểm tra hoạt động kinh doanh mỹ phẩm trên các nền tảng TikTok, Facebook, YouTube, Zalo... để phát hiện và xử lý các sản phẩm mỹ phẩm giả, không rõ nguồn gốc, hoặc quảng cáo sai lệch công dụng.

Với thuốc, tình trạng bán thuốc kê đơn tràn lan trên mạng cũng bị cảnh báo, trong bối cảnh công an liên tiếp phát hiện các đường dây sản xuất và buôn bán thuốc giả, sữa giả.

Đáng chú ý, Bộ Y tế còn phát động đợt cao điểm kiểm tra từ ngày 15/5 đến 15/6 nhằm ngăn chặn buôn lậu, gian lận thương mại và xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm chăm sóc sức khỏe.

Dự thảo nghị định thay thế Nghị định 93/2016 cũng đang được xây dựng để siết chặt quản lý quảng cáo mỹ phẩm, yêu cầu nội dung quảng cáo phải đúng công dụng đã công bố, cấm sử dụng các từ như “điều trị”, “khỏi hẳn”, “cắt đứt”…

Trong khi đó, Bộ Công thương cũng ban hành kế hoạch cao điểm chống hàng giả, buôn lậu trên môi trường số. Ngành này yêu cầu đẩy mạnh giám sát, xử lý các hành vi vi phạm trong kinh doanh thực phẩm chức năng, sữa, thuốc... trên nền tảng thương mại điện tử.

Một trong những giải pháp dài hạn là triển khai hệ thống truy xuất nguồn gốc điện tử quốc gia, yêu cầu sản phẩm có mã định danh rõ ràng và giấy tờ chứng minh nguồn gốc, thành phần, hiệu quả lâm sàng nếu có.

Hàng giả không còn đất sống?

Chính phủ cũng đang sửa đổi nghị định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực quảng cáo và kinh doanh trên nền tảng số. Theo dự thảo mới, mức phạt có thể lên đến 200 triệu đồng đối với hành vi quảng cáo sai công dụng sản phẩm ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Đây được coi là một cú hích buộc các doanh nghiệp phải “làm thật”.

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu thay đổi để thích nghi. Một công ty dược mỹ phẩm tại Hà Nội, từng bị phạt vì quảng cáo sản phẩm làm trắng da “sau 3 ngày”, đã buộc phải gỡ bỏ nội dung vi phạm, đồng thời tái cấu trúc toàn bộ chuỗi kiểm soát chất lượng, liên kết với các bác sĩ da liễu để kiểm chứng hiệu quả sản phẩm và truyền thông đúng mực.

Về phía các sàn thương mại điện tử lớn như Shopee, Tiki, Lazada, Tiktok Shop, Zalo,... động thái từ cơ quan chức năng cũng buộc họ phải siết lại khâu kiểm duyệt. Nhiều nền tảng đã ký cam kết gỡ bỏ gian hàng vi phạm, triển khai công nghệ AI để phát hiện các từ khóa quảng cáo nhạy cảm như “giảm cân thần tốc”, “trị bệnh tận gốc” hay “làm trắng siêu tốc”… trong mô tả sản phẩm.

Dù vậy, các chuyên gia cho rằng nỗ lực từ phía doanh nghiệp và nhà nước là chưa đủ nếu người tiêu dùng không thay đổi. Theo ông Nguyễn Minh Hưng – chuyên gia chính sách thương mại: Tâm lý sính rẻ, mê hàng “hiệu quả ngay” và tin tưởng quá mức vào quảng cáo của người nổi tiếng là mảnh đất màu mỡ cho hàng giả phát triển. “Không ít KOL quảng bá mỹ phẩm, thực phẩm chức năng mà chưa từng dùng thử, chỉ vì được trả thù lao cao. Họ vô tình trở thành ‘con dấu chất lượng giả’ cho những sản phẩm kém chất lượng”, ông Hưng nhấn mạnh.

Bên cạnh việc xử phạt hành chính, một biện pháp được coi là có sức răn đe cao là công khai danh sách các sản phẩm vi phạm và đơn vị kinh doanh sai phạm trên cổng thông tin của các bộ, ngành và phương tiện truyền thông đại chúng. Cách làm này không chỉ tạo áp lực lên các doanh nghiệp, mà còn góp phần minh bạch hóa thị trường, giúp người tiêu dùng dễ dàng nhận diện và tránh mua phải hàng kém chất lượng.

Trong bức tranh thương mại điện tử đang đổi màu, rõ ràng rằng không còn chỗ cho mô hình kinh doanh "ăn xổi ở thì". Thay vào đó, chuẩn mực mới đang dần hình thành: minh bạch, trung thực, có chứng cứ về nguồn gốc – công dụng – chất lượng sản phẩm.

Nếu không tự làm sạch, doanh nghiệp có thể bị đào thải. Và nếu không thay đổi thói quen tiêu dùng, chính người mua sẽ là nạn nhân tiếp theo trong “cuộc chiến hàng giả” đang diễn ra gay gắt này.

Các chuyên gia cho rằng, sức khỏe không thể mua lại bằng "một cú click". Trong khi người tiêu dùng vẫn đang dễ dàng tiếp cận hàng giả, thuốc giả trên nền tảng số, trách nhiệm không thể chỉ dừng ở mức “tự chịu hậu quả”. Cần một hệ sinh thái thương mại điện tử có trách nhiệm – từ nền tảng đến quản lý nhà nước – để dọn dẹp "chợ mạng", bảo vệ thị trường và người dân khỏi những sản phẩm nguy hiểm ẩn sau lớp vỏ lấp lánh của quảng cáo.