Chỉ trong vòng vài ngày cuối tuần qua, Trung Quốc đã tung ra loạt biện pháp cứng rắn nhằm vào Mỹ – từ việc thu phí tàu thuyền, siết nhập khẩu chip Nvidia cho tới mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm.

Ngay sau đó, Tổng thống Mỹ Donald Trump đáp trả bằng tuyên bố áp thuế 100% đối với toàn bộ hàng hóa nhập khẩu từ Trung Quốc, bắt đầu từ ngày 1/11 hoặc sớm hơn. Đòn thuế được xem là phản ứng trực tiếp trước “cuộc tổng phản công” của Bắc Kinh, đánh dấu giai đoạn leo thang mới trong cuộc chiến thương mại – công nghệ giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Phản đòn thuế cảng

Ngày 10/10, Bộ Giao thông Vận tải Trung Quốc tuyên bố sẽ bắt đầu thu phí đối với tàu thuyền Mỹ khi cập cảng Trung Quốc, có hiệu lực từ ngày 14/10 – trùng thời điểm Washington áp mức phí tương tự với tàu Trung Quốc tại cảng Mỹ.

Bắc Kinh gọi động thái của Mỹ là “vi phạm nghiêm trọng các nguyên tắc thương mại quốc tế”, gây tổn hại cho hoạt động hàng hải song phương.

Theo đó, Trung Quốc sẽ thu 400 nhân dân tệ (khoảng 56 USD) cho mỗi tấn trọng tải ròng của tàu Mỹ – gần tương đương mức 50 USD/tấn mà Mỹ áp dụng. Mức phí này sẽ tăng dần đến ngày 17/4/2028, đúng theo lộ trình Washington đã công bố.

Theo ông Michael Hart, Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ tại Trung Quốc, biện pháp này có thể khiến chi phí vận tải tăng, lợi nhuận của các hãng Mỹ giảm, đồng thời làm sụt nhu cầu nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc. “Đây là đòn phản công trực tiếp, làm rõ rằng Bắc Kinh sẽ không chịu đứng yên”, ông nhận định.

Dữ liệu của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) cho thấy Mỹ chỉ chiếm 0,1% thị phần toàn cầu trong đóng tàu, trong khi Trung Quốc nắm tới 53,3%. Chính ưu thế này khiến Washington lo ngại ảnh hưởng của Bắc Kinh trong vận tải biển và ra tay áp phí từ thời chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden – mở màn cho vòng đối đầu mới.

Siết nhập khẩu chip Nvidia

Không dừng lại ở lĩnh vực hàng hải, Trung Quốc đang mở rộng mặt trận công nghệ. Trong vài tuần qua, Bắc Kinh đã huy động các đội kiểm tra hải quan trên khắp cả nước nhằm giám sát chặt việc nhập khẩu các lô hàng chip AI của Nvidia và các công ty Mỹ khác

Theo 3 nguồn tin am hiểu, các cuộc thanh tra tập trung vào dòng chip Nvidia H20 và RTX Pro 6000D – sản phẩm được thiết kế riêng cho thị trường Trung Quốc nhằm tránh lệnh hạn chế của Mỹ.

Tuy nhiên, giới chức Trung Quốc nghi ngờ những chip này vẫn tiềm ẩn rủi ro rò rỉ công nghệ Mỹ, và đã mở rộng kiểm tra sang toàn bộ sản phẩm bán dẫn tiên tiến.

Theo Financial Times, ít nhất 1 tỷ USD chip AI cao cấp của Nvidia đã bị buôn lậu và tiêu thụ tại Trung Quốc chỉ trong 3 tháng kể từ tháng 5 – con số khiến Bắc Kinh phải hành động. Cục Quản lý Không gian mạng Trung Quốc (CAC) cũng phối hợp với hải quan để yêu cầu các tập đoàn như ByteDance và Alibaba ngừng thử nghiệm sản phẩm của Nvidia.

Giới phân tích xem đây là nỗ lực mới nhất nhằm giúp Trung Quốc tự chủ bán dẫn, thoát khỏi sự phụ thuộc vào công nghệ Mỹ – lĩnh vực vốn bị xem là “điểm yếu chiến lược” trong cạnh tranh AI toàn cầu.

Nhiều doanh nghiệp công nghệ lớn trong nước, bao gồm Baidu, Tencent và Alibaba, cũng được yêu cầu ngừng đặt hàng các vi xử lý tiên tiến từ Mỹ, tập trung chuyển hướng sang giải pháp trong nước hoặc chip thay thế.

Gia tăng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm

Ngày 9/10, Trung Quốc tiếp tục tung ra biện pháp mang tính chiến lược khi mở rộng kiểm soát xuất khẩu đất hiếm – nguồn nguyên liệu thiết yếu cho công nghiệp quốc phòng, xe điện và chất bán dẫn.

Bắc Kinh bổ sung thêm 5 nguyên tố đất hiếm cùng các vật liệu nam châm liên quan vào danh sách hạn chế, yêu cầu mọi hoạt động xuất khẩu đều phải xin giấy phép.

Bộ Thương mại Trung Quốc khẳng định mục tiêu của biện pháp này là “bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia”, đồng thời ngăn chặn việc vật liệu đất hiếm bị sử dụng cho mục đích quân sự.

Các quy định mới sẽ có hiệu lực từ ngày 8/11, với nhiều điều khoản mang tính ngoài lãnh thổ – tức là áp dụng cả với doanh nghiệp nước ngoài sử dụng công nghệ Trung Quốc để chế biến đất hiếm.

Đây là lần siết chặt toàn diện nhất kể từ tháng 4, khi Bắc Kinh áp kiểm soát xuất khẩu đối với 7 loại đất hiếm để đáp trả thuế quan của Mỹ. Giới chuyên gia nhận định, động thái này cho thấy Trung Quốc đang sử dụng đòn bẩy tài nguyên như một công cụ thương lượng mạnh trong đối đầu thương mại.

Loạt động thái cứng rắn diễn ra trong bối cảnh 2 nền kinh tế lớn nhất thế giới chuẩn bị cho cuộc gặp thượng đỉnh dự kiến tại Hàn Quốc vào cuối tháng này, bên lề Hội nghị APEC.

Theo các nhà quan sát, chỉ trong vòng 1 tuần, từ thu phí tàu Mỹ đến siết chip và đất hiếm, Trung Quốc đã phát tín hiệu rõ ràng rằng nước này sẵn sàng mở rộng phản ứng trên nhiều mặt trận – thương mại, công nghệ và tài nguyên.

Các nhà phân tích cảnh báo rằng: “Nếu cả hai bên tiếp tục ‘ăn miếng trả miếng’, thế giới có thể bước vào giai đoạn căng thẳng thương mại – công nghệ nghiêm trọng nhất kể từ năm 2018”.