Mới đây, Bộ Nông nghiệp Philippines thông báo có khả năng kéo dài lệnh tạm ngưng nhập khẩu gạo đến hết năm 2025 thay vì chỉ áp dụng trong các tháng 9 và 10/2025 như thông tin trước đó. Quyết định này, nếu thành thực, đã khiến các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam phải ngay lập tức rà soát, điều chỉnh chiến lược bán hàng và tìm kiếm phương án ứng phó cho những tháng còn lại của năm.

Tác động mạnh đến doanh nghiệp xuất khẩu

Trước thông tin từ thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam, nhiều doanh nghiệp xuất khẩu tỏ ra thận trọng. Một doanh nghiệp tại Cần Thơ cho biết, Philippines có thể đang dư nguồn cung do nhập khẩu lớn từ các năm trước. Trong bối cảnh giá quốc tế kém hấp dẫn, nông dân giảm sản lượng và khi nguồn cung thiếu, giá có thể tăng lại. Do đó, doanh nghiệp được khuyến cáo không bán tháo với giá thấp mà nên giữ hàng, chỉ bán khi giá hợp lý để đảm bảo lợi nhuận.

“Doanh nghiệp cần tính toán nếu giá xuất khẩu thấp hơn giá thành thì không nên bán ra. Trong khi thế giới vẫn còn nhiều rủi ro từ thiên tai, xung đột địa chính trị, chỉ một vài trận bão cũng có thể khiến nhu cầu nhập khẩu tăng đột biến”, vị đại diện nhận định.

Thực tế, việc Philippines siết nhập khẩu không mới. Quốc gia này cùng Indonesia thường thay đổi chính sách nhập khẩu để kiểm soát giá lương thực trong nước, đặc biệt khi chịu ảnh hưởng từ thiên tai. Dù hiện tại Philippines đang có chính sách “đóng cửa”, các chuyên gia cho rằng đây là biện pháp tạm thời, và có thể sẽ sớm nới lỏng khi nguồn cung trong nước thiếu hụt.

Chi sẻ với báo chí, ông Phan Văn Có - Giám đốc Marketing Công ty TNHH Vrice, chia sẻ dù có lệnh tạm dừng, một số hợp đồng thương mại song phương, đặc biệt từ các doanh nghiệp Ấn Độ, vẫn đang diễn ra. Do đó, việc tìm kiếm thị trường mới là tất yếu, trong đó doanh nghiệp Việt đang hướng đến châu Phi, nơi có tiềm năng nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro như ưu ái gạo Ấn Độ, chi phí vận tải cao và rủi ro thanh toán.

Hiện nay, Việt Nam xuất khẩu chủ yếu là gạo thơm, trong khi gạo trắng chiếm tỷ trọng nhỏ, nguồn từ Campuchia cũng hạn chế. Điều này lý giải việc nhiều doanh nghiệp tạm ngừng ký hợp đồng mới không phải thiếu khách mà do giá thấp, lợi nhuận mỏng và biến động chính sách liên tục khiến họ chờ đợi thêm tín hiệu rõ ràng.

Đa dạng hóa thị trường là giải pháp sống còn

Thị trường ghi nhận giá gạo thơm hiện giảm còn 10.000 - 11.000 đồng/kg so với mức 13.000 - 14.000 đồng/kg hồi vụ đông xuân. Tình trạng dư cung tại một số nước lớn tạo áp lực giảm giá toàn cầu. Thậm chí, một số hợp đồng dự kiến giao cho năm 2026 có nguy cơ đình trệ nếu thị trường tiếp tục kém khả quan.

Ứng xử của doanh nghiệp hiện nay gồm bán trong nước, tìm thị trường mới, điều tiết tồn kho. Một số hướng tới các thị trường cao cấp như EU, Hàn Quốc, Nhật Bản, Singapore hoặc chuyển sang chế biến sâu các sản phẩm từ gạo như bún, phở, mì... nhằm tăng giá trị.

Theo Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA), thị trường xuất khẩu đang có dịch chuyển tích cực. Ghana bất ngờ vượt Philippines, trở thành thị trường lớn nhất (22%), theo sau là Bờ Biển Ngà (21%) và Malaysia (10%). Bangladesh cũng ghi nhận xuất khẩu tốt, trong khi Trung Quốc phục hồi mạnh với mức tăng hơn 141% so với cùng kỳ năm ngoái một tín hiệu tích cực.

Trước tin đồn về khả năng Philippines áp thuế 35% hoặc ngừng nhập khẩu dài hạn, ông Đỗ Hà Nam, Chủ tịch VFA cho biết chưa có văn bản chính thức nào và khẳng định quan hệ giữa Việt Nam và Philippines vẫn ổn định. “Doanh nghiệp cần giữ bình tĩnh, không để tin đồn gây rối loạn thị trường”, ông Nam nói.

Song song đó, Bộ Công Thương giao VFA thực hiện hợp đồng G2G với Senegal trong tháng 11, mở thêm cánh cửa cho gạo Việt vào châu Phi.

Trong bối cảnh xuất khẩu chững lại, nhiều chuyên gia cho rằng ngành gạo cần đi theo chiến lược dài hạn: đa dạng thị trường để tránh rủi ro, ổn định giá để bảo vệ nông dân và doanh nghiệp, đẩy mạnh chế biến sâu để tăng giá trị. Việc liên kết giữa doanh nghiệp xuất khẩu để tối ưu chi phí logistics khi tiếp cận các thị trường mới như Ghana, Bờ Biển Ngà hay UAE là hướng đi cần thiết.

Mục tiêu xuất khẩu gạo năm 2025 được đặt ra ở mức 5,7 tỷ USD, trong đó 4 tháng cuối năm cần đạt 2,44 tỷ USD một thách thức lớn khi thị trường truyền thống như Philippines gặp biến động. Tuy nhiên, sự tăng trưởng ở các thị trường mới và tín hiệu phục hồi từ Trung Quốc cho thấy nỗ lực đa dạng hóa của ngành đang dần phát huy hiệu quả.

Diễn biến tại Philippines một lần nữa nhấn mạnh sự bất định của thị trường quốc tế. Doanh nghiệp Việt cần duy trì chiến lược đa thị trường, ổn định giá bán và gia tăng giá trị sản phẩm. Trong ngắn hạn, cần thận trọng khi ký hợp đồng và điều phối hàng tồn; về trung và dài hạn, việc mở rộng thị trường, đẩy mạnh sản phẩm chế biến và phát triển chuỗi logistics là chìa khóa để ngành gạo giữ vững vị thế và tăng trưởng bền vững.