Hành lang hẹp của AI

Khi trí tuệ nhân tạo (AI) đang làm thay đổi nền tảng của đời sống kinh tế - xã hội toàn cầu, Việt Nam lựa chọn một cách tiếp cận riêng: Phát triển nhanh, song phải có trách nhiệm và lấy con người làm trung tâm.

Điều này cũng được thể hiện trong báo cáo "Đánh giá mức độ sẵn sàng của Việt Nam trong việc thực hiện Khuyến nghị của UNESCO về đạo đức AI" – Vietnam Artificial Intelligence Readiness Assessment (RAM)”, công bố tháng 10/2025.

RAM là công cụ chẩn đoán nhằm giúp các quốc gia xác định mức độ sẵn sàng cho việc phát triển và ứng dụng AI một cách có đạo đức, bao trùm và bền vững. Phương pháp này hiện đã được áp dụng tại hơn 70 quốc gia và Việt Nam chính thức triển khai từ tháng 8/2024. Dựa trên hơn 180 chỉ số, báo cáo đã đánh giá năng lực quốc gia theo năm trụ cột: pháp lý – thể chế, xã hội – văn hóa, nghiên cứu – giáo dục, kinh tế và hạ tầng kỹ thuật.

Phát biểu tại Phiên họp Bộ trưởng trong khuôn khổ Tuần lễ Số Quốc tế 2025, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: “Trí tuệ nhân tạo phải đi trong một hành lang hẹp – giữa hỗn loạn và kiểm soát, giữa tự do và nỗi sợ hãi. Nhiệm vụ của chúng ta không phải là làm chậm đổi mới, mà là định hướng cho nó bằng sự khôn ngoan và trách nhiệm. Một nhà nước mạnh phải bảo vệ những giá trị nhân văn, trong khi một xã hội cởi mở phải khuyến khích sáng tạo và đối thoại. Chỉ khi giữ được trong hành lang hẹp ấy, AI mới thực sự phục vụ con người".

Theo ông , việc phát triển AI cần giữ được “nghệ thuật của sự cân bằng” – giữa toàn cầu và địa phương, giữa hợp tác và chủ quyền, giữa dữ liệu mở và dữ liệu được bảo vệ. UNESCO nhấn mạnh, AI chỉ có thể mang lại lợi ích nếu được phát triển trong khung đạo đức và thể chế vững chắc, để “không ai bị bỏ lại phía sau”.

Việt Nam đã đạt nhiều bước tiến quan trọng trong xây dựng nền tảng pháp lý cho AI. Nghị quyết số 57-NQ/TW năm 2024 của Bộ Chính trị xác định AI là động lực tăng trưởng quốc gia, trong khi Luật Công nghiệp Công nghệ số năm 2025 lần đầu tiên có chương riêng dành cho AI, đặt mục tiêu đưa Việt Nam vào nhóm ba nước dẫn đầu ASEAN và top 50 thế giới về AI vào năm 2030.

Bên cạnh đó, các nghị quyết mới như 66-NQ/TW và 68-NQ/TW năm 2025 tiếp tục củng cố khung chính sách về pháp luật, nhân lực, hợp tác công – tư và hạ tầng số. Tuy nhiên, yếu tố đạo đức AI vẫn là khoảng trống cần được thể chế hóa sâu hơn, bởi như báo cáo nêu rõ: “Việc lồng ghép các nguyên tắc đạo đức vào hệ thống pháp luật là điều kiện tiên quyết để bảo đảm quản trị AI có trách nhiệm.”

Xây dựng hệ sinh thái AI có đạo đức và bền vững

Trong lĩnh vực giáo dục và nghiên cứu, Việt Nam đã có bước tiến vượt bậc trên bản đồ AI toàn cầu. Số lượng công bố khoa học quốc tế về AI tăng từ 134 bài năm 2010 lên hơn 4.000 bài năm 2023, giúp Việt Nam xếp thứ 26 thế giới. Hơn 50 trường đại học trong nước đã triển khai các chương trình đào tạo AI hoặc khoa học dữ liệu, trong đó 18 trường có chuyên ngành chính quy.

Tuy vậy, nguồn nhân lực chất lượng cao vẫn là thách thức lớn. Hiện Việt Nam chỉ có khoảng 5.000–7.000 kỹ sư AI và 300 tiến sĩ, nhà nghiên cứu chuyên sâu, trong khi nhu cầu nhân lực công nghệ thông tin đang thiếu hụt tới 200.000 người mỗi năm.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng từng nhấn mạnh: “Sự phát triển bền vững của AI phải dựa trên bốn trụ cột: thể chế mạnh mẽ, hạ tầng hiện đại, nhân tài AI và văn hóa AI lấy con người làm trung tâm.” Đó không chỉ là thông điệp định hướng, mà còn là mục tiêu hành động cụ thể cho giai đoạn 2025–2030.

Kinh tế số Việt Nam hiện đóng góp 18,3% GDP, trong đó xuất khẩu công nghệ cao chiếm 36% tổng kim ngạch thương mại. Việt Nam cũng nằm trong nhóm quốc gia có tỷ lệ áp dụng AI cao nhất khu vực, với 88% nhân lực tri thức cho biết thường xuyên sử dụng AI trong công việc. Để duy trì tốc độ tăng trưởng này, theo nhóm nghiên cứu, Việt Nam cần có chiến lược đào tạo lại và nâng cao kỹ năng lao động, giúp người lao động thích ứng với tự động hóa và chuyển đổi số sâu rộng.

Trong lĩnh vực hạ tầng kỹ thuật, Việt Nam hiện đứng thứ 71/193 quốc gia trong chỉ số Phát triển Chính phủ điện tử của Liên Hợp Quốc, thuộc nhóm “rất cao” và đứng thứ 5 Đông Nam Á. Tỷ lệ người dân có kết nối Internet đạt 78,1%, cao hơn mức trung bình toàn cầu. Cùng với đó, hơn 10 triệu bộ dữ liệu mở và 45 trung tâm dữ liệu đã được xây dựng, tạo nền tảng cho phát triển AI quy mô lớn. Tuy nhiên, báo cáo cũng khuyến nghị Việt Nam cần tăng cường khả năng chia sẻ, liên thông và bảo vệ dữ liệu, đồng thời đảm bảo tính hiệu quả năng lượng trong các trung tâm tính toán.

UNESCO cùng Bộ KH&CN đã đề xuất sáu định hướng chính sách để Việt Nam phát triển hệ sinh thái AI có đạo đức và bền vững. Trong đó, trọng tâm là hoàn thiện pháp luật và tiêu chuẩn kỹ thuật về AI, thiết lập Ủy ban Đạo đức AI quốc gia, nâng cao năng lực nhân sự, đầu tư hạ tầng dữ liệu và trung tâm nghiên cứu xuất sắc, thúc đẩy sự hòa nhập xã hội và khuyến khích doanh nghiệp khởi nghiệp AI sáng tạo.