Ngân hàng và mong muốn thành lập công ty Fintech

Trong những năm qua, mối quan hệ giữa các ngân hàng thương mại và các công ty công nghệ tài chính (Fintech) đã trải qua một quá trình tiến hóa từ đối đầu trực diện sang hợp tác chiến lược và cuối cùng là sự hòa quyện trong một hệ sinh thái cộng sinh.

Ngân hàng mở (Open Banking) được xem là bước tiến quan trọng nhất trong việc xóa bỏ ranh giới giữa định chế tài chính truyền thống và Fintech. Thông qua việc chia sẻ dữ liệu khách hàng một cách an toàn qua các cổng Open API, ngân hàng không còn là một kho chứa dữ liệu khép kín mà trở thành một trung tâm kết nối của nền kinh tế số, từ đó, cho phép các công ty Fintech tiếp cận và cung cấp dịch vụ dựa trên dữ liệu đó.

Tại Việt Nam, sự ra đời của Thông tư 64/2024/TT-NHNN đã đặt ra khung pháp lý quan trọng cho việc triển khai Open API, thúc đẩy ngành ngân hàng chuyển mình mạnh mẽ từ mô hình khép kín sang hệ sinh thái mở. Điều này cho phép các dịch vụ tài chính được "nhúng" trực tiếp vào các nền tảng phi tài chính như ứng dụng gọi xe, sàn thương mại điện tử hay các cổng dịch vụ công, giúp người dân thanh toán hóa đơn và tiếp cận nguồn vốn một cách liền mạch ngay tại điểm có nhu cầu.

Song, trong bối cảnh Open Banking đòi hỏi sự phát triển mạnh mẽ hơn, thay vì hợp tác, một số ngân hàng đang tính đến việc thành lập công ty Fintech. Tại một sự kiện gần đây, đại diện Vietcombank đề xuất cho phép các ngân hàng TMCP vốn Nhà nước được chủ động đầu tư, thành lập công ty Fintech và công ty công nghệ để bắt kịp tốc độ đổi mới sáng tạo.

Chia sẻ thêm về định hướng này, đại diện Vietcombank cho hay, việc thành lập các công ty nghiên cứu công nghệ fintech là nhằm để phát triển thành công hơn nữa mô hình Open Banking trong tương lai cũng như giúp ngân hàng phát triển năng lực sáng tạo mở (open innovation).

Liên quan đến vấn đề này, trong trao đổi với VietnamFinance, bà Nguyễn Ngọc Mai, Giảng viên Khoa Luật, Học viện Ngân hàng nhận định nhu cầu thành lập công ty Fintech của ngân hàng xuất phát từ áp lực thị trường và áp lực nội tại.

“Khách hàng đã quen trải nghiệm số nhanh và cá nhân hoá, trong khi bộ máy ngân hàng truyền thống thường vận hành thận trọng; quy trình mua sắm công nghệ và cơ chế nhân sự khó chạy theo nhịp thử nghiệm liên tục. Việc lập một pháp nhân công nghệ riêng là cách để “tách nhịp”, ở đó ngân hàng mẹ giữ kỷ luật an toàn, còn công ty công nghệ có dư địa linh hoạt hơn để phát triển sản phẩm, thu hút nhân sự và xây dựng năng lực lõi”, bà dẫn chứng.

Bên cạnh đó, Fintech còn giúp ngân hàng rút ngắn thời gian ra sản phẩm, cá nhân hoá dịch vụ theo dữ liệu và tự động hoá những khâu trước đây tốn nhiều người và tốn nhiều thời gian.

“Một công ty công nghệ của ngân hàng, nếu làm đúng, có thể tập trung vào các nền tảng thiết thực như nâng chất lượng trải nghiệm trên ứng dụng, kết nối nhanh với đối tác, phát hiện gian lận sớm và xây các công cụ hỗ trợ tuân thủ để giảm sai sót vận hành. Khi đó, ngân hàng không chỉ có thêm vài tính năng, mà có năng lực vận hành như một doanh nghiệp số”, đại diện Học viện Ngân hàng cho hay.

Thực tế, nhiều chuyên gia cũng cho rằng, việc thành lập một công ty Fintech con cung cấp một môi trường lý tưởng để các ngân hàng tham gia vào các cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Regulatory Sandbox), nhất là đối với nhiều lĩnh vực chưa có hành lang pháp lý rõ ràng như blockchain, tài sản số hay mô hình cho vay ngang hàng (P2P Lending).

Với công ty con là Fintech, các ngân hàng có thể thử nghiệm những công nghệ mới này trên quy mô nhỏ với khách hàng gới hạn. Nếu thử nghiệm thất bại, rủi ro sẽ được khu biệt trong phạm vi công ty con, bảo vệ uy tín và sự an toàn hệ thống của ngân hàng mẹ. Ngược lại, nếu thành công, sản phẩm có thể được triển khai rộng rãi, tạo ra lợi thế cạnh tranh vượt trội và đóng góp vào việc hoàn thiện khung pháp lý cho toàn ngành.

Để đề xuất thành hiện thực

Hiện Luật các tổ chức tín dụng đã có quy định về việc các ngân hàng thương mại được góp vốn hoặc mua cổ phần trong các lĩnh vực tài chính truyền thống (chứng khoán, thuê tài chính, bảo hiểm) nhưng chưa có quy định và hướng dẫn cụ thể đối với các lĩnh vực nghiên cứu khoa học và nghiên cứu công nghệ có yếu tố Fintech.

Do đó, đại diện Vietcombank kiến nghị Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành quy định và hướng dẫn cụ thể cho phép các ngân hàng thương mại nhà nước sử dụng các quỹ phát triển khoa học công nghệ của doanh nghiệp để góp vốn hoặc thành lập các công ty công nghệ có yếu tố Fintech.

Đồng quan điểm, ThS. Nguyễn Ngọc Mai cũng cho rằng vướng mắc lớn nhất trong việc ngân hàng thành lập công ty Fintech là thiếu đường ray pháp lý đủ rõ ràng.

“Khi khung pháp lý chưa đủ rõ ràng, chi phí lớn nhất mà các ngân hàng phải trả không phải là chi phí thủ tục, mà là chi phí của sự e ngại. Việc thiếu đi quy định sẽ khiến các ngân hàng đi chậm, làm nhỏ hoặc chọn phương án ‘an toàn giấy tờ’ nhưng kém hiệu quả về đổi mới”, bà nhấn mạnh.

Bên cạnh vấn đề pháp lý, bà Nguyễn Ngọc Mai còn đề cập đến loạt nút thắt khác. “Một là nhân sự và đãi ngộ, vì công nghệ vận hành theo thị trường nhân lực cạnh tranh khốc liệt, trong khi cơ chế nội bộ của nhiều tổ chức tài chính vẫn cứng. Hai là quy trình mua sắm, triển khai và nghiệm thu dự án, vốn phù hợp với hệ thống ổn định hơn là nhịp phát triển sản phẩm số phải cập nhật liên tục. Ba là dữ liệu, gồm chất lượng dữ liệu, phân quyền truy cập và kỷ luật quản trị dữ liệu; nếu dữ liệu rời rạc và thiếu tin cậy, lập công ty Fintech cũng chỉ giống như việc tạo ra một lớp giao diện đẹp trên nền móng yếu”, bà chỉ ra.

Song, ở một góc độ khác, bà Mai cũng cho rằng một mặt, Fintech giúp ngân hàng "chạy" nhanh hơn, nhưng mặt khác, cũng có thể khiến rủi ro lan nhanh hơn nếu ranh giới trách nhiệm và dữ liệu không được làm rõ.

“Điểm nhạy nhất của ngành ngân hàng là an toàn hệ thống và rủi ro lan truyền. Nếu công ty Fintech không được ‘cách ly’ tốt, một sự cố an ninh mạng hoặc gián đoạn dịch vụ ở công ty con có thể gây áp lực lên vận hành lõi của ngân hàng mẹ. Khi đó, tác động không chỉ là gián đoạn kỹ thuật, mà là sự ảnh hưởng tới niềm tin của người gửi tiền và khách hàng”, bà nhấn mạnh.

Ngoài ra, nếu dùng quỹ khoa học công nghệ để lập công ty Fintech, theo bà Mai, điều quan trọng nhất là “đúng mục đích” và “truy vết được hiệu quả”, thay vì chỉ đơn thuần là lập thêm một pháp nhân.

Bà nhấn mạnh: “Việc các ngân hàng thành lập công ty Fintech là một hướng đi có thể hợp lý để tăng tốc chuyển đổi số, nhưng chỉ đứng vững khi quỹ khoa học công nghệ được sử dụng đúng bản chất, đó là chi cho năng lực công nghệ có thể nghiệm thu, truy vết, đo hiệu quả, chứ không biến thành một kênh vốn thuận tiện để lập doanh nghiệp rồi đầu tư theo cảm hứng”.

Một điểm then chốt khác là phải tính trước “đường ra” cho phần vốn hình thành từ quỹ. Nếu dùng tiền quỹ khoa học công nghệ để góp vốn, cần làm rõ cơ chế thoái vốn, khi bán cổ phần hoặc IPO, dòng tiền quay về đâu, hạch toán thế nào và phần giá trị tăng thêm được xử lý ra sao để không phát sinh tranh cãi về việc sử dụng quỹ sai mục đích. “Đây là chi tiết pháp lý tưởng nhỏ nhưng quyết định mức độ thuyết phục của đề xuất”, đại diện Học viện Ngân hàng khẳng định.