Trong một báo cáo mới đây, các chuyên gia của Công ty cổ phần chứng khoán Sài Gòn - Hà Nội (SHS) nhận định, các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) thật sự là “xương sống” của nền kinh tế khi chiếm tới 97% tổng số doanh nghiệp và đóng góp khoảng 45% GDP, 60 - 70% việc làm khu vực tư nhân.
Thế nhưng, khu vực này từ lâu đã phải vật lộn với cơn khát vốn: thiếu tài sản thế chấp, hồ sơ tài chính chưa đủ minh bạch, và khả năng tiếp cận ngân hàng còn hạn chế. Các ngân hàng, vì thận trọng, thường dồn vốn vào doanh nghiệp lớn - an toàn hơn, dễ giải ngân hơn.
Hệ quả là, mặc dù đóng góp to lớn như vậy, khu vực này lại chỉ tiếp cận được dưới 20% tổng dư nợ tín dụng trong toàn hệ thống ngân hàng. Tính đến cuối năm 2024, dư nợ tín dụng cho SME chỉ vào khoảng 2,74 triệu tỷ đồng, một tỷ lệ khiêm tốn, nếu đặt cạnh vai trò thực sự của khu vực này trong nền kinh tế.
Còn nếu tính đến giữa năm 2025, dư nợ cho SME chỉ chiếm 17,5% tổng tín dụng, nghĩa là chưa đầy 1/5 dòng vốn đang phục vụ cho gần như toàn bộ doanh nghiệp trong nước.
Trong một chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Trương Đắc Nguyên, Giám đốc đầu tư của Blue Horizon Financial, cũng cho hay: “Thực tế là chỉ 9,3% doanh nghiệp SME được tiếp cận vốn vay (theo dữ liệu từ FiinGroup). Cũng số liệu từ khảo sát của Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, có tới 70% SME không được tiếp cận vốn qua kênh tín dụng ngân hàng và phải vay từ nguồn phi chính thức (bạn bè, gia đình...)”.
Theo ông Nguyên, ba vấn đề cốt lõi khiến SME khó tiếp cận vốn bao gồm thiếu tài sản bảo đảm; hồ sơ tài chính thiếu minh bạch và lịch sử tín dụng yếu hoặc không có.
“Hệ thống ngân hàng lâu nay vẫn quen với cách tiếp cận 'dựa vào tài sản' thay vì 'dựa vào dòng tiền'. Đồng thời từ chính phía SME với tính chất linh hoạt, chu kỳ vốn ngắn, cũng không đủ giấy tờ chứng minh dòng tiền, hoặc nhập nhằng giữa các dòng tiền chuyển khoản cho cá nhân và doanh nghiệp, điều này lại khó đo lường rủi ro, thường bị coi là nhóm 'nguy cơ cao' trong khung thẩm định truyền thống”, ông nhận định.
Muốn giải quyết triệt để "cơn khát vốn", theo ông Trương Đắc Nguyên, cần một sự đồng bộ giữa cả hai bên. Một mặt, hệ thống ngân hàng phải đổi mới triệt để cách tiếp cận và thẩm định SME. Mặt khác, SME cũng buộc phải tự chuyển mình để đón đầu những cơ hội mới.
Thời gian qua, nhờ “cú hích” từ Nghị quyết số 68-NQ/TW, dòng vốn tín dụng dành cho doanh nghiệp SME đang ngày càng sôi động. Không chỉ các ngân hàng trong nước tăng tốc mở rộng cho vay, mà ngay cả khối ngân hàng nước ngoài cũng đang bước vào “cuộc đua” giành thị phần SME.
Trong chia sẻ với Tạp chí Đầu tư Tài chính - VietnamFinance, ông Fred Lim, Giám đốc Thương mại hóa Kỹ thuật số, Ngân hàng Hong Leong (Hong Leong Bank) nhận định, khối doanh nghiệp SME và mở rộng hơn nữa là các hộ kinh doanh cá thể, doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ (MSME) đang đóng vai trò ngày càng lớn trong tăng trưởng kinh tế của Việt Nam.
“Về cơ bản, chúng tôi không xem doanh nghiệp SME và MSME là nhóm có rủi ro cao. Thay vào đó, SME và MSME được đánh giá là nhóm có tầm ảnh hưởng lớn. Các doanh nghiệp này chính là lực lượng nòng cốt của nền kinh tế Việt Nam, tạo ra phần lớn việc làm, phát triển kinh tế cơ sở và đổi mới sáng tạo”, ông Fred Lim cho hay.
Là một ngân hàng nước ngoài phục vụ cho cộng đồng SME tại Malaysia từ nhiều thập kỷ, Hong Leong Bank đã “bản địa hóa” mô hình vận hành để xử lý các thách thức riêng trong việc tiếp cận vốn, đặc biệt là đối với các doanh nghiệp SME tại Việt Nam.
Đầu tiên, thay vì chỉ dựa vào những dữ liệu truyền thống còn khá hạn chế, Hong Leong Bank đầu tư kết nối, xây dựng, phát triển quan hệ đối tác chiến lược tại nước sở tại để nắm bắt và hiểu rõ được những khó khăn đặc thù của chủ doanh nghiệp SME tại Việt Nam.
Bên cạnh đó, các chi nhánh giao dịch không còn là điểm chạm duy nhất để tiếp cận với các dịch vụ ngân hàng, mà thay vào đó là chiến lược kênh đa nền tảng, giúp Hong Leong Bank tiếp cận và phục vụ khách hàng một cách liền mạch trên mọi điểm chạm, từ các nền tảng công nghệ đến các chi nhánh ngân hàng.
Đồng thời, ngân hàng cũng đã giảm thiểu đáng kể những rào cản thường thấy trong dịch vụ ngân hàng dành cho khối SME bằng cách đơn giản hóa các quy trình và ưu tiên các dịch vụ số. "Nhờ đó, việc tiếp cận vốn của các doanh nghiệp SME trở nên nhanh chóng và hiệu quả, bỏ qua các thủ tục cho vay truyền thống phức tạp", ông Fred Lim cho hay.
Theo đại diện Hong Leong Bank, ngân hàng đã tích hợp các dịch vụ ngân hàng số vào các nền tảng quen thuộc, cho phép các hộ kinh doanh, doanh nghiệp SME mở tài khoản, nhận thanh toán bằng mã QR, quản lý dòng tiền ngay trên ứng dụng mà họ quen dùng mỗi ngày.
Bên cạnh đó, ngân hàng cũng không áp dụng một mô hình cứng nhắc chung dành cho mọi đối tượng. Các sản phẩm tài chính của Hong Leong Bank cũng được thiết kế riêng biệt cho các hộ kinh doanh và doanh nghiệp nhỏ, đảm bảo các giải pháp luôn phù hợp với thực tế vận hành và chu kỳ tăng trưởng của họ.
Ngoài việc tăng khả năng tiếp cận, ngân hàng còn tập trung vào công tác đào tạo, cung cấp thông tin hướng dẫn, hỗ trợ kịp thời và tạo ra các giá trị thiết thực như tiếp cận tài chính nhanh hơn, dễ dàng theo dõi sức khỏe doanh nghiệp hơn và giảm bớt gánh nặng thủ tục hành chính, đại diện Hong Leong Bank nhấn mạnh.
Trong khi đó, ở phía các doanh nghiệp SME, ông Trương Đắc Nguyên khuyến nghị, về ngắn hạn, để có thể tiếp cận tín dụng thuận lợi hơn, SME cần chuẩn hóa lại hồ sơ tài chính, chẳng hạn như báo cáo tài chính cần được kiểm toán, minh bạch hơn về dòng tiền, doanh thu, chi phí vận hành. Đây là điểm mấu chốt để ngân hàng có thể đánh giá tín dụng dựa vào khả năng trả nợ thực tế, thay vì chỉ dựa vào tài sản bảo đảm.
Đồng thời, SME cần tăng cường năng lực quản trị doanh nghiệp. Một doanh nghiệp có hệ thống kế toán, kiểm soát nội bộ, quy trình vận hành rõ ràng sẽ dễ thuyết phục ngân hàng và đối tác tài chính hơn. Đây là điều các doanh nghiệp SME đang còn rất chủ quan hoặc vì lợi ích kinh doanh nên chưa làm chặt chẽ, ông Nguyên cho hay.
Về dài hạn, trong bối cảnh kinh tế biến động, SME không chỉ cần vốn, mà cần năng lực chống chịu. Do đó, các doanh nghiệp SME cũng nên đa dạng hóa nguồn thu và giảm phụ thuộc vào một khách hàng lớn hoặc một thị trường duy nhất cũng như xây dựng phương án ứng phó rủi ro tài chính như có quỹ dự phòng, hoặc hợp tác sớm với các tổ chức tư vấn tài chính để làm chuẩn chỉ lại quản trị doanh nghiệp và quản trị dòng tiền, tránh bị rơi vào cú sốc khi nền kinh tế đảo chiều như lãi suất tăng, cầu tiêu dùng giảm... và khó phục hồi sau đó.
Song song với đó, các doanh nghiệp SME cũng cần chú trọng chuyển đổi số và minh bạch dữ liệu hoạt động. “Sự thay đổi này không chỉ để nâng cao hiệu quả quản trị mà còn để đáp ứng đúng định hướng của Chính phủ đang thúc đẩy nền kinh tế số và hệ sinh thái tài chính minh bạch”, ông Nguyên nhấn mạnh.
