Nâng tầm nông sản bản địa

Tại các huyện miền núi Quảng Ngãi, nơi điều kiện tự nhiên còn nhiều khó khăn, việc phát triển nông nghiệp trong thời gian dài chủ yếu mang tính tự cung, tự cấp. Nhiều loại nông sản bản địa giàu tiềm năng như: chuối rừng, chuối mốc, măng tre, lá ổi… từng gắn bó với đời sống sinh hoạt của đồng bào dân tộc thiểu số nhưng lại chưa được khai thác đúng mức để trở thành hàng hóa có giá trị kinh tế. Nguyên nhân chủ yếu từ hạn chế về tư duy, kỹ năng chế biến, bảo quản và tiếp cận thị trường.

Thực tế đó đang từng bước được thay đổi thông qua mô hình hợp tác xã và sự vào cuộc của các chủ thể kinh tế tại địa phương.

Năm 2024, 5 sản phẩm của Hợp tác xã (HTX) Sơn Bua được đánh giá, phân hạng OCOP 3 sao gồm: chuối sấy dẻo SOBU, mật chuối SOBU, măng vót Sơn Tây sấy khô, măng vót Sơn Tây muối chua và măng vót Sơn Tây dầm tỏi ớt. Đây dấu mốc quan trọng cho thấy nông sản vùng cao hoàn toàn có thể tham gia thị trường nếu được tổ chức sản xuất bài bản.

Điểm chung của các sản phẩm này là đều bắt nguồn từ nguyên liệu bản địa do chính người dân xã Sơn Tây Thượng trực tiếp chăm sóc, khai thác và cung ứng cho HTX. Từ những nông sản quen thuộc trong đời sống đồng bào dân tộc Ca Dong, thông qua áp dụng chế biến và bảo quản, các sản phẩm đã vượt ra khỏi phạm vi tiêu dùng gia đình, trở thành hàng hóa có giá trị.

Theo bà Lê Thị Ánh, Giám đốc HTX Sơn Bua, trong quá trình khảo sát thực tế, HTX nhận thấy địa phương có nguồn chuối mốc, chuối rừng rất dồi dào, giàu dinh dưỡng nhưng gần như không có đầu ra ổn định. Do bà con chưa biết cách bảo quản, chế biến nên khi chuối chín không tiêu thụ hết, buộc phải bỏ đi. Đây cũng là nguyên nhân khiến đời sống của người dân dù được hỗ trợ vật tư sản xuất, cây trồng, con giống vẫn khó cải thiện.

Từ thực tế đó, HTX Sơn Bua quyết tâm tìm hướng đi mới cho nông sản bản địa. Khi HTX đi vào hoạt động, các sản phẩm vốn chỉ phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày đã trở thành hàng hóa, mở ra cơ hội nâng cao thu nhập cho người dân, đặc biệt là đồng bào Ca Dong. Quan trọng hơn, thông qua việc tham gia chuỗi sản xuất, chế biến, tiêu thụ, người dân dần thay đổi tư duy, từ sản xuất tự phát sang sản xuất có kế hoạch, có định hướng thị trường.

Để chủ động nguồn nguyên liệu, HTX Sơn Bua hướng dẫn nông dân cách chăm sóc cây chuối, mở rộng diện tích canh tác, đồng thời liên kết với hơn 100 hộ dân, phát triển vùng chuối trên diện tích hơn 100ha. Nhờ đó, các sản phẩm từ chuối như chuối sấy dẻo, mật chuối, rượu chuối từng bước xây dựng được thương hiệu và có đầu ra ổn định.

Từ thành công này, HTX tiếp tục mở rộng sang sản xuất trà búp ổi bằng công nghệ sấy lạnh từ lá và đọt ổi. Mỗi tháng, HTX cung ứng ra thị trường hơn 600kg chuối sấy dẻo và hàng trăm kg trà búp ổi. Việc tận dụng nguồn nguyên liệu ổi mọc tự nhiên trên các sườn đồi, bìa rừng, ven suối không chỉ mang lại giá trị kinh tế mà còn góp phần bảo tồn nguồn tài nguyên rừng gắn với sinh kế của đồng bào Ca Dong.

Làm giàu gắn với nâng cao dân trí và liên kết thị trường

Không chỉ ở Sơn Tây, nhiều mô hình kinh tế nông nghiệp khác tại khu vực phía Tây Quảng Ngãi cũng đang mở ra hướng làm giàu mới cho người dân vùng cao, trong đó nổi bật là mô hình HTX Rau Xứ lạnh Măng Đen.

Trong năm 2025, UBND xã Măng Đen đã tổ chức ra mắt HTX Rau xứ lạnh Măng Đen, hoạt động trong lĩnh vực sản xuất và tiêu thụ nông sản hữu cơ, gắn với phát triển du lịch nông nghiệp xanh, bền vững. HTX hiện có 17 xã viên, trong đó 12 xã viên là đồng bào dân tộc thiểu số, cho thấy vai trò rõ nét của kinh tế tập thể trong việc tạo sinh kế cho người dân địa phương.

Từ khi thành lập, HTX đã triển khai trồng thử nghiệm nhiều loại rau và củ quả xứ lạnh như rau ăn lá, xà lách, cần tây, cà chua, bí nhật, cà rốt, đậu hà lan và khoai lang. Tổng sản lượng đạt khoảng 10 tấn nông sản. Quy trình canh tác được thực hiện theo phương pháp hữu cơ, sử dụng phân hữu cơ vi sinh và thuốc bảo vệ thực vật sinh học, phù hợp với định hướng sản xuất nông nghiệp sạch.

Các sản phẩm của HTX được ký kết hợp đồng cung ứng cho Công ty CP Măng Đen Xanh để tiêu thụ tại địa phương với doanh thu đạt 250 triệu đồng. Đáng chú ý, sản phẩm “Khoai lang Úc Măng Đen” đã được công nhận đạt chuẩn OCOP 3 sao, góp phần khẳng định thương hiệu “Rau xứ lạnh Măng Đen” trên thị trường.

Hiện HTX đang sản xuất trên diện tích 0,9ha nhà màng và 3ha canh tác ngoài trời, với sản lượng 30 tấn rau ăn lá, 30 tấn khoai lang và 10 tấn củ quả mỗi năm. Mục tiêu của HTX là mở rộng quy mô lên 2ha nhà màng và 10ha ngoài trời, nâng sản lượng bình quân đạt 30 tấn nông sản mỗi tháng, hướng tới doanh thu 6 – 8 tỷ đồng trong năm 2026, với tỷ suất lợi nhuận khoảng 20 – 25%.

Không dừng lại ở sản xuất rau củ quả, HTX còn định hướng phát triển các dòng sản phẩm lúa sạch và mô hình chăn nuôi thảo dược, nhằm tận dụng phụ phẩm, nâng cao giá trị nông sản và tạo sinh kế bền vững. Song song đó, mô hình du lịch nông nghiệp sạch gắn với văn hóa cộng đồng cũng đang được nghiên cứu triển khai, mở ra hướng phát triển đa giá trị cho nông nghiệp vùng cao.

Quảng Ngãi đang tập trung đẩy mạnh kết nối doanh nghiệp với nông dân, coi đây là giải pháp căn cơ để nâng tầm giá trị nông sản. Ngành nông nghiệp tỉnh xác định, thu hút doanh nghiệp chế biến, xây dựng chuỗi liên kết từ sản xuất đến tiêu thụ không chỉ giúp bảo đảm đầu ra ổn định mà còn là động lực để nâng cao chất lượng, xây dựng thương hiệu và mở rộng thị trường.

Sở Nông nghiệp và Môi trường Quảng Ngãi cho biết, song song với quy hoạch vùng nguyên liệu, việc chú trọng kết nối doanh nghiệp với nông dân sẽ góp phần hình thành nền nông nghiệp hiện đại, hội nhập. Sự đồng hành của doanh nghiệp trong hỗ trợ kỹ thuật, bao tiêu sản phẩm giúp người nông dân yên tâm sản xuất, từng bước tiếp cận các tiêu chuẩn cao hơn.

Định hướng này cũng được cụ thể hóa thông qua Kế hoạch của UBND tỉnh Quảng Ngãi về triển khai chiến lược phát triển trồng trọt đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mục tiêu của kế hoạch là phát triển trồng trọt thành ngành kinh tế kỹ thuật hoàn chỉnh, sản phẩm có sức cạnh tranh cao, bảo đảm an toàn thực phẩm, an ninh lương thực, đồng thời tạo việc làm, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống cho nông dân.

Bên cạnh yếu tố kinh tế, các mô hình này còn mang ý nghĩa xã hội sâu sắc khi góp phần nâng cao dân trí, thay đổi nhận thức của người dân vùng cao. Thông qua việc tham gia HTX, chuỗi liên kết và du lịch nông nghiệp, người dân được tiếp cận kiến thức sản xuất, thị trường, kỹ năng tổ chức và tư duy làm kinh tế. Đây chính là nền tảng quan trọng để đồng bào miền núi Quảng Ngãi vươn lên thoát nghèo một cách bền vững, không phụ thuộc, không trông chờ, mà chủ động làm giàu trên chính mảnh đất quê hương mình.