Giữa làn sóng điều chỉnh thuế quan toàn cầu, đặc biệt sau khi Mỹ tăng cường áp dụng các gói thuế đối ứng, doanh nghiệp Việt Nam một lần nữa đứng trước thử thách lớn về năng lực cạnh tranh. Tuy nhiên, thay vì bị động ứng phó, Việt Nam đang thể hiện khả năng “điều hướng khéo léo” bằng việc tận dụng sức mạnh từ các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới – đặc biệt là EVFTA. Đây không chỉ là “chiếc phao cứu sinh” trong ngắn hạn, mà còn là nền tảng để doanh nghiệp Việt tái cấu trúc và vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Phóng viên VietnamFinance đã có cuộc phỏng vấn chuyên gia về xuất khẩu hàng đầu Việt Nam - ông Nguyễn Tuấn Việt, Tổng giám đốc Công ty Xúc tiến Xuất khẩu VIETGO để tìm hiểu cụ thể hơn về vấn đề này.

- Trong bối cảnh lo ngại về thuế đối ứng, doanh nghiệp Việt đã xoay xở như thế nào để mở rộng sang các thị trường khác, thưa ông?

Ông Nguyễn Tuấn Việt: Trước hết, có thể nói, chính sách ngoại giao chủ động và linh hoạt của Chính phủ đã đóng vai trò dẫn dắt, giúp doanh nghiệp Việt mở rộng và khai thác hiệu quả nhiều thị trường hấp dẫn mới. Ngay từ khi Tổng thống Mỹ Donald Trump từng dự kiến áp mức thuế đối ứng tới 46%, tôi đã nhận định rằng Việt Nam sẽ không chịu tác động lớn, vì chúng ta còn nhiều cánh cửa thị trường khác. Thực tế đã chứng minh nhận định này là đúng: xuất khẩu Việt Nam không những ổn định mà còn tăng nhờ khai thác tốt các hiệp định thương mại (FTA) hiện có.

Ngoài lợi thế về các FTA, Việt Nam còn có những ưu thế mang tính tuyệt đối. Chúng ta là một quốc gia ổn định về chính trị, có chính sách ngoại giao được đánh giá thuộc nhóm tốt nhất thế giới hiện nay, duy trì quan hệ hữu nghị với hầu hết các quốc gia, đồng thời đóng vai trò cầu nối trong các tiến trình đàm phán quốc tế.

Điều này giúp doanh nghiệp Việt dễ dàng chuyển hướng thị trường linh hoạt giữa các khu vực khác nhau mà ít gặp rào cản chính trị hoặc thương mại.

- Việt Nam có lợi thế ở thị trường EU nhờ FTA với hàng loạt mặt hàng có lộ trình được hưởng thuế suất 0% sau 7 năm. Ông có thể cho biết việc doanh nghiệp Việt chuyển hướng sang EU và tận dụng cơ hội này ra sao?

Ông Nguyễn Tuấn Việt: Phải khẳng định, Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA) là một lợi thế chiến lược quan trọng mà doanh nghiệp Việt cần tận dụng tối đa. Chúng ta có thể biến FTA này thành công cụ đàm phán hiệu quả với đối tác châu Âu. Ví dụ, khi đối tác châu Âu mặc cả, so sánh rằng hàng Trung Quốc hay Ấn Độ rẻ hơn, thì doanh nghiệp Việt cần phân tích ngược lại. Hàng Trung Quốc có thể rẻ ở giá gốc, nhưng vì Trung Quốc không có FTA với EU, nên khi nhập khẩu, người mua phải chịu thuế cao, khiến tổng chi phí sau thuế của họ thực tế đắt hơn hàng từ Việt Nam. Đó chính là điểm mấu chốt để Việt Nam giành lợi thế trong đàm phán.

Ngoài ra, các nước không có FTA với EU cũng chịu rủi ro cao hơn về hàng rào phi thuế quan, dễ bị hải quan kiểm tra, gây chậm trễ và chi phí phát sinh. Trong khi đó, hàng Việt Nam được ưu tiên thông quan nhanh và ổn định hơn.

Thực tế, các doanh nghiệp vừa và nhỏ của Việt Nam đã tận dụng khá tốt EVFTA trong thời gian qua, với nhiều mặt hàng xuất khẩu chủ lực như dệt may, nội – ngoại thất, hàng tiêu dùng, nhựa, gốm sứ, gỗ, da, thủy tinh... Đây đều là những nhóm hàng mà Trung Quốc đã mất lợi thế cạnh tranh hoặc bị áp thuế cao, mở ra cơ hội vàng cho doanh nghiệp Việt Nam. Hiện nay, Việt Nam đang vươn lên trở thành ứng cử viên mạnh nhất Đông Nam Á để đón nhận thị phần ở châu Âu mà Trung Quốc để lại.

- Ông có thể phân tích rõ hơn về việc doanh nghiệp nhỏ và vừa tận dụng tốt EVFTA, đồng thời có khuyến cáo để doanh nghiệp có thể tận dụng tốt nhất thị trường này.

Ông Nguyễn Tuấn Việt: Sau nhiều năm gắn bó, đồng hành với các doanh nghiệp xuất khẩu tôi nhận thấy, trong các cuộc đàm phán với đối tác châu Âu, doanh nghiệp Việt Nam ngày càng chứng tỏ khả năng tận dụng khôn ngoan những lợi thế từ EVFTA. Một chiến lược được các doanh nghiệp Việt triển khai hiệu quả là tăng tốc ở những nhóm hàng mà các đối thủ trong ASEAN có thế mạnh nhưng lại không được hưởng EVFTA.

Trong khu vực, chỉ Việt Nam và Singapore có hiệp định với EU nhưng Singapore lại không có ngành sản xuất. Vì vậy, các quốc gia như Thái Lan hay Malaysia, vốn rất mạnh về hàng tiêu dùng lại trở nên yếu thế hơn khi xuất khẩu vào EU. Việt Nam đã nhanh nhạy tận dụng khoảng trống đó để tăng tốc đẩy mạnh xuất khẩu hàng tiêu dùng, giành được nhiều đơn hàng lớn. Tương tự, trong lĩnh vực gỗ, các nước như Malaysia và Indonesia cũng chịu thiệt vì không có FTA; hay trong ngành dệt may, Pakistan mất lợi thế so với Việt Nam. Đây là những ngành hàng mà chúng ta đã tăng tốc thành công nhờ chính sách và tầm nhìn thị trường đúng đắn.

Không chỉ vậy, doanh nghiệp Việt còn biết khai thác lợi thế gián tiếp thông qua hợp tác với các công ty thương mại Hàn Quốc và Singapore. Các doanh nghiệp này sang Việt Nam mua hàng, sau đó xuất khẩu đi châu Âu với xuất xứ “Made in Vietnam”, giúp hàng Việt Nam tiếp cận sâu hơn thị trường EU. Cùng với đó, sự thay đổi trong nguồn cung nguyên phụ liệu cũng góp phần tăng sức cạnh tranh.

Trước đây, ngành dệt may chủ yếu nhập nguyên liệu từ Trung Quốc; nay, doanh nghiệp đã chuyển sang sử dụng nguyên phụ liệu từ Hàn Quốc và Việt Nam, tuy chi phí cao hơn, nhưng bù lại hàng xuất khẩu sang EU được hưởng mức thuế ưu đãi thấp hơn nhiều, nên tổng chi phí vẫn rẻ hơn và khách hàng quốc tế tiếp tục chọn hàng Việt. Bên cạnh các ngành công nghiệp, nhiều mặt hàng nông sản Việt Nam cũng tận dụng rất tốt EVFTA để mở rộng thị phần tại châu Âu. Các sản phẩm như cà phê, hạt tiêu, hạt điều đang vượt lên trước các đối thủ lớn như Brazil, Ethiopia hay nhiều nước châu Phi.

Nhìn tổng thể, có thể khẳng định rằng doanh nghiệp Việt Nam đã và đang tận dụng rất tốt các ưu đãi của EVFTA, không chỉ bằng giá bán, mà còn bằng chiến lược thị trường linh hoạt, sự chuyển đổi trong chuỗi cung ứng và cách thức hợp tác thông minh với các đối tác quốc tế. Đây là minh chứng rõ ràng cho năng lực hội nhập, tư duy toàn cầu và bản lĩnh của doanh nghiệp Việt trên hành trình chinh phục thị trường châu Âu.

Trân trọng cảm ơn ông!

Từ góc nhìn chính sách và kinh nghiệm thực tiễn, có thể thấy EVFTA đang trở thành tấm “lá chắn thương mại” giúp doanh nghiệp Việt duy trì đà xuất khẩu trong bối cảnh nhiều quốc gia chịu sức ép thuế quan.

Để thấy rõ hơn hiệu quả cụ thể của hiệp định này, có thể nhìn vào những ngành đã tận dụng thành công – tiêu biểu như ngành thủy sản và dệt may, nơi doanh nghiệp không chỉ né tránh rủi ro mà còn tạo nên cú bứt phá ấn tượng tại thị trường châu Âu.