Người dân mua sắm trong một siêu thị ở thành phố Rio de Janeiro, Brazil. (Nguồn: Bloomberg)

Những con số biết nói

Theo nhận định của tờ Latinoamérica21, khu vực Mỹ Latinh và Caribe đang đối mặt với nguy cơ tái diễn một thập kỷ tăng trưởng trì trệ, tương tự giai đoạn "thập kỷ mất mát" trong những năm 1980.

Theo đó, tình trạng suy giảm kinh tế này được đánh giá là đã manh nha từ trước dịch Covid-19, trở nên ngày càng trầm trọng hơn khi đại dịch bùng phát, phơi bày những điểm yếu về cấu trúc trong nền kinh tế khu vực.

10 năm trước khi đại dịch diễn ra, tốc độ tăng trưởng trung bình của khu vực này chỉ ở mức khiêm tốn. Số liệu thống kê của Ngân hàng thế giới (WB) cho thấy, trong thập kỷ qua, GDP danh nghĩa trung bình đạt khoảng 5,3-5,4 tỷ USD, GDP sức mua tương đương (PPP) đạt khoảng 9-9,2 tỷ USD. Con số này được cho là thấp hơn đáng kể so với mặt bằng chung toàn cầu và kém xa các khu vực thị trường mới nổi khác.

Cũng giai đoạn này, khu vực Mỹ Latinh và Caribe trải qua một thập kỷ đầy biến động, trong đó chứng kiến sự phục hồi ấn tượng đầu thập kỷ, nhưng sau đó rơi vào suy thoái nghiêm trọng và chỉ phục hồi một cách chậm chạp.

Sau cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008-2009, khu vực trên phục hồi mạnh mẽ, chủ yếu nhờ giá hàng hoá, gồm có dầu mỏ, khoáng sản, nông sản tăng cao. Đây cũng chính là nguồn thu hàng đầu của nhiều nước trong khu vực giai đoạn năm 2010-2024.

Tiếp đến, từ năm 2015-2016 chứng kiến giai đoạn suy giảm sâu, trở thành thời kỳ khủng hoảng kinh tế đối với khu vực. Một số nguyên nhân chính là giá hàng hoá sụt giảm mạnh trên toàn cầu, bất ổn chính trị ở một số nước như Brazil và Venezuela, thâm hụt ngân sách và lạm phát cao.

Kinh tế của khu vực Mỹ Latinh và Caribe bắt đầu có dấu hiệu phục hồi nhẹ vào khoảng năm 2017-2018 nhưng chưa thực sự mạnh mẽ. Đến năm 2019, tăng trưởng chững lại, bộc lộ sự bất ổn trong nền kinh tế toàn cầu và các thách thức nội tại vẫn chưa được giải quyết triệt để.

Mới đây, báo cáo Nghiên cứu kinh tế Mỹ Latinh và Caribe năm 2025 do Ủy ban Kinh tế Mỹ Latinh và Caribe công bố dự báo, khu vực này sẽ tăng trưởng 2,2% vào năm 2025 và 2,3% vào năm 2026. Báo cáo nhận định, nguyên nhân dẫn đến tình trạng tăng trưởng thấp này có sự kết hợp giữa các yếu tố bên trong và bên ngoài. Trong số các yếu tố bên trong có bất bình đẳng về cơ cấu, tăng trưởng việc làm yếu, tình trạng lao động phi chính thức cao, đầu tư trì trệ và tiêu dùng trong nước suy giảm. Về phía các yếu tố bên ngoài, nhu cầu toàn cầu yếu và điều kiện tài chính hạn chế tác động nặng nề. Thêm vào đó là sự chậm lại trong tiêu dùng tư nhân, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh tế. Cuối cùng, bình đẳng giới, tỷ lệ tham gia lao động của nữ giới thấp và phạm vi bao phủ bảo trợ xã hội hạn chế vẫn tồn tại, làm gia tăng sự mong manh của tiến trình phục hồi tăng trưởng.

Khu vực cần làm gì?

Có thể thấy, sự bùng nổ tăng trưởng nhờ vào thời kỳ giá hàng hóa cao trước đó dần nhường chỗ cho một giai đoạn hậu bùng nổ kéo dài với nhiều hệ lụy, khi giá nguyên liệu sụt giảm và những cải cách cấu trúc cần thiết không được triển khai hiệu quả.

Nguyên nhân sâu xa của tình trạng này bắt nguồn từ sự phụ thuộc nặng nề của khu vực vào xuất khẩu tài nguyên thô và sự suy giảm nhu cầu từ các đối tác thương mại lớn.

Bên cạnh đó, sự thiếu hụt đầu tư thường xuyên, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và đổi mới sáng tạo, khiến Mỹ Latinh và Caribe tụt hậu so với các đối thủ, rơi vào vòng xoáy tăng trưởng thấp.

Về chính trị, tình trạng kinh tế trì trệ kéo dài đã làm suy giảm đáng kể niềm tin của người dân vào hệ thống dân chủ, khi mức độ tín nhiệm đối với các thể chế và đảng phái chính trị sụt giảm nghiêm trọng.

Tình trạng phân mảnh chính trị, sự suy yếu của các đảng truyền thống và xu hướng phân cực gia tăng khiến chính phủ các nước này khó có thể xây dựng được sự đồng thuận cho những cải cách cần thiết.

Bên cạnh đó, mô hình kết hợp giữa Tổng thống được bầu trực tiếp và cơ quan lập pháp theo tỷ lệ đại diện tạo ra những bế tắc trong quản trị và hoạch định chính sách, trở thành rào cản cho việc thông qua các chính sách cấp tiến.

Các chuyên gia cho rằng, các giải pháp đơn lẻ không đủ để đưa khu vực Mỹ Latinh và Caribe thoát khỏi bẫy tăng trưởng thấp. Thay vào đó, khu vực cần một loạt các cải cách vi mô nhằm cải thiện môi trường kinh doanh, bao gồm giảm thiểu quan liêu, chống tham nhũng, ổn định chính sách và nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng.

Quan trọng hơn, việc chuyển hướng chiến lược sang các mô hình tăng trưởng dựa trên nền tảng đổi mới sáng tạo và đa dạng hóa nền kinh tế là yếu tố then chốt.

Các lĩnh vực tiềm năng như nông nghiệp công nghệ cao và nền kinh tế sinh học, với lợi thế về nguồn nguyên liệu hữu cơ dồi dào để sản xuất nhiên liệu và phân bón sinh học, cũng hứa hẹn tạo ra giá trị gia tăng cao và bền vững.

Đồng thời, khu vực cần tăng cường đầu tư vào nguồn vốn con người và cơ sở hạ tầng, cũng như thúc đẩy hội nhập khu vực sâu rộng hơn để tận dụng những thay đổi trong chuỗi giá trị toàn cầu.