Miền Trung trước làn sóng dịch chuyển FDI

Trong hơn một thập kỷ qua, FDI đã trở thành động lực then chốt của nền kinh tế Việt Nam. Các tập đoàn toàn cầu như Samsung, LG, Foxconn, Intel… không chỉ mang đến nguồn vốn, mà còn đem theo công nghệ, thị trường và mạng lưới chuỗi cung ứng. Nếu trước đây, FDI chủ yếu tập trung ở miền Bắc và miền Nam, thì vài năm gần đây, miền Trung đang dần xuất hiện trên bản đồ thu hút vốn ngoại.

Có ba nguyên nhân chính làm nên hiện trạng này. Thứ nhất, bối cảnh địa chính trị, xung đột thương mại và tác động hậu COVID-19 buộc các tập đoàn đa quốc gia đẩy nhanh chiến lược đa dạng hóa chuỗi cung ứng, tìm điểm đến ngoài Trung Quốc. Thứ hai, hạ tầng miền Trung đã cải thiện đáng kể: cao tốc Bắc – Nam dần hoàn thiện, cảng biển nước sâu nâng công suất, sân bay quốc tế được nâng cấp. Thứ ba, quỹ đất công nghiệp tại miền Bắc và miền Nam ngày càng hạn hẹp, giá thuê tăng, khiến nhà đầu tư dịch chuyển về các địa phương còn nhiều dư địa phát triển.

Theo Bộ Tài chính, giai đoạn 2021 – 2024, miền Trung đã thu hút hàng chục tỷ USD FDI, tập trung vào công nghệ cao, chế biến chế tạo và năng lượng quy mô lớn. Xu hướng này dự báo sẽ tiếp tục tăng mạnh trong thập niên tới, đưa miền Trung từ “vùng trũng” thành “điểm sáng” trong dòng chảy vốn quốc tế.

Vị thế ba tỉnh Bắc Trung Bộ trong bản đồ FDI

Thanh Hóa hiện là địa phương dẫn đầu miền Trung về thu hút FDI, nhờ lợi thế nổi bật của khu kinh tế Nghi Sơn rộng hơn 106.000ha – một trong những khu kinh tế lớn nhất cả nước. Dự án lọc hóa dầu Nghi Sơn trị giá trên 9 tỷ USD đã định hình Thanh Hóa như trung tâm năng lượng – hóa dầu quốc gia. Ngoài ra, tỉnh còn thu hút nhiều dự án FDI trong lĩnh vực xi măng, nhiệt điện, chế biến nông sản, tạo nền tảng công nghiệp đa dạng và bền vững.

Nghệ An không có thế mạnh về công nghiệp nặng như Thanh Hóa nhưng lại nổi bật trong công nghệ cao, điện tử và công nghiệp phụ trợ. Khu kinh tế Đông Nam đang trở thành “cứ điểm” mới của các tập đoàn toàn cầu. Foxconn, Goertek, Luxshare… đã triển khai những dự án quy mô lớn, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ. Các chuyên gia nhận định, nếu tận dụng tốt cơ hội, Nghệ An hoàn toàn có thể hình thành cụm công nghiệp điện tử gắn kết với Bắc Ninh – Hải Phòng, qua đó tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và chuyển dịch từ một tỉnh nông nghiệp sang trung tâm công nghiệp công nghệ cao.

Hà Tĩnh ghi dấu ấn với khu kinh tế Vũng Áng và cảng nước sâu Sơn Dương – một trong những cảng lớn nhất Đông Nam Á. Nhà máy Formosa Hà Tĩnh với vốn đầu tư trên 12 tỷ USD đã đưa tỉnh này thành trung tâm luyện thép quy mô toàn cầu. Hiện Hà Tĩnh còn đang thu hút thêm các dự án điện khí LNG, năng lượng tái tạo, mở ra hướng phát triển mới trong bối cảnh chuyển dịch năng lượng. Điểm khác biệt lớn nhất của Hà Tĩnh chính là logistics: lợi thế cảng nước sâu cùng với kết nối trực tiếp hành lang kinh tế Đông – Tây qua các cửa khẩu quốc tế giúp địa phương này trở thành trung tâm trung chuyển hàng hóa tiềm năng của khu vực.

Cơ hội và chiến lược để bứt phá

Mặc dù cơ hội đang mở rộng, song để biến tiềm năng thành hiện thực, Bắc Trung Bộ cần một chiến lược dài hạn, không chỉ dừng lại ở việc “trải thảm đỏ” cho FDI.

TS Nguyễn Quốc Việt, nguyên Viện phó Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) nhận định: “Thanh Hóa, Nghệ An và Hà Tĩnh có lợi thế bổ sung rõ rệt: Thanh Hóa mạnh về hóa dầu, vật liệu; Nghệ An phát triển điện tử, công nghệ cao; Hà Tĩnh là trung tâm luyện kim, năng lượng và logistics. Nếu ba địa phương biết khai thác liên kết vùng, sẽ hình thành tam giác công nghiệp có sức cạnh tranh ngang tầm với các cực tăng trưởng ở Bắc Bộ và Nam Bộ”.

Từ góc nhìn địa phương, PGS.TS Lê Thị Thanh, Khoa Kinh tế – Đại học Vinh, cho rằng thách thức lớn nhất chính là nhân lực: “Các tập đoàn FDI công nghệ cao đang đến Nghệ An và Hà Tĩnh, nhưng lực lượng lao động kỹ thuật đáp ứng yêu cầu còn quá ít. Nếu không đầu tư mạnh vào đào tạo nghề, hợp tác với doanh nghiệp để thiết kế chương trình thực hành, Bắc Trung Bộ sẽ khó giữ chân FDI lâu dài”.

Ở khía cạnh doanh nghiệp, ông Lê Đức Thắng, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp tỉnh Hà Tĩnh, nhấn mạnh vai trò của logistics: “Cảng Sơn Dương, Cửa Lò hay Nghi Sơn nếu được kết nối đồng bộ sẽ biến Bắc Trung Bộ thành cửa ngõ trung chuyển hàng hóa cho cả miền Trung và tiểu vùng Mekong. Điều này không chỉ hấp dẫn nhà đầu tư sản xuất, mà còn thúc đẩy dịch vụ và thương mại quốc tế”.

Từ những nhận định trên, có thể thấy để bứt phá, Bắc Trung Bộ cần tập trung vào một số hướng chiến lược: liên kết vùng và quy hoạch tổng thể: tránh phát triển manh mún, cạnh tranh nội bộ, thay vào đó hình thành chuỗi giá trị liên hoàn từ hóa dầu – luyện kim – công nghệ cao; chọn lọc FDI chất lượng cao: ưu tiên dự án thân thiện môi trường, có cam kết chuyển giao công nghệ và liên kết với doanh nghiệp trong nước; đầu tư nguồn nhân lực: xây dựng các trung tâm đào tạo nghề hiện đại, tăng cường hợp tác giữa trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp; phát triển logistics thông minh: kết nối cảng biển, cao tốc và cửa khẩu quốc tế thành mạng lưới hoàn chỉnh; thúc đẩy công nghiệp hỗ trợ: tạo điều kiện cho doanh nghiệp nội địa tham gia chuỗi cung ứng, nâng tỷ lệ nội địa hóa…

Làn sóng FDI dịch chuyển vào miền Trung đang mở ra “cửa sổ vàng” cho ba tỉnh Bắc Trung Bộ. Với hạ tầng, cảng biển, khu kinh tế và nguồn nhân lực dồi dào, Thanh Hóa – Nghệ An – Hà Tĩnh đứng trước bước ngoặt để bứt phá, hình thành cực tăng trưởng công nghiệp mới của cả nước.

Tuy nhiên, cơ hội chỉ trở thành thành công khi được hiện thực hóa bằng chiến lược liên kết vùng, lựa chọn dự án phù hợp, đầu tư nhân lực và phát triển logistics bền vững. Nếu làm được, Bắc Trung Bộ không chỉ là điểm đến của dòng vốn FDI, mà còn có thể vươn lên thành trung tâm công nghiệp chiến lược, góp phần tái định hình bản đồ kinh tế Việt Nam trong thập niên tới.