“Núi tiền” chờ dự án

Sau khi báo cáo tài chính quý III được công bố, hàng loạt doanh nghiệp trong nhóm “vua tiền mặt” tiếp tục được nhắc tên với khối tiền nhàn rỗi khổng lồ, dao động từ hàng trăm đến hàng chục nghìn tỷ đồng. Tính đến ngày 30/9/2025, toàn thị trường ghi nhận hơn 10 doanh nghiệp nắm giữ lượng tiền mặt trên 20.000 tỷ đồng.

Dẫn đầu là Tập đoàn Vingroup (HoSE: VIC) với hơn 80.100 tỷ đồng, bỏ xa các doanh nghiệp xếp sau. Công ty Cổ phần Vinhomes (HoSE: VHM) đứng thứ hai với 50.900 tỷ đồng. Theo sau là các tên tuổi như Công ty Cổ phần Lọc hóa Dầu Bình Sơn (BSR), Tổng Công ty cổ phần Đầu tư Quốc tế Viettel (Viettel Global), Tổng Công ty Khí Việt Nam (PVGas), mỗi doanh nghiệp nắm giữ trên 40.000 tỷ đồng tiền mặt.

Với lượng tiền “khổng lồ” như vậy, điều khiến cổ đông quan tâm nhất là phương án sử dụng vốn của doanh nghiệp, bởi không ai muốn “tiền ngủ yên”. Trong số các doanh nghiệp đang nắm giữ lượng tiền lớn, một số đơn vị đã công bố kế hoạch cụ thể cho các dự án trọng điểm.

Đơn cử, Công ty Cổ phần Tập đoàn Hóa chất Đức Giang (HoSE: DGC) đang nắm khoảng 13.100 tỷ đồng tiền mặt, tương đương gần 500 triệu USD, chiếm 66% tổng tài sản. Doanh nghiệp xác định sẽ dùng nguồn vốn này cho dự án khai thác bô-xít tại Đắk Nông (cũ) cùng một số dự án bất động sản khác. Tuy nhiên, dự án bô-xít được đánh giá là nhạy cảm về an ninh - xã hội, dẫn đến tiến độ triển khai chậm, khiến phần vốn dự trữ vẫn “chôn chân” suốt nhiều năm.

Giữa tháng 10 vừa qua, DGC đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác (MOU) trong khuôn khổ Hội nghị Xúc tiến đầu tư tỉnh Lâm Đồng, mở đường cho dự án bô-xít có tổng vốn đầu tư 58.000 tỷ đồng (khoảng 2,3 tỷ USD). Đây được xem là bước tiến quan trọng để doanh nghiệp tiến hành các thủ tục triển khai sau nhiều năm tích lũy nguồn lực.

Một ví dụ khác ở quy mô nhỏ hơn là Công ty Cổ phần Khu công nghiệp Cao su Bình Long (UPCoM: MH3). Doanh nghiệp này gây chú ý khi lượng tiền mặt nắm giữ còn cao hơn cả giá trị vốn hóa trên sàn chứng khoán. Tính đến cuối quý III, MH3 sở hữu gần 830 tỷ đồng tiền mặt và tiền gửi có kỳ hạn, trong khi giá trị vốn hóa chỉ hơn 680 tỷ đồng.

MH3 đã duy trì lượng tiền gửi khoảng 500 tỷ đồng trong nhiều năm, trước khi tăng lên 800 tỷ đồng nhờ đợt phát hành cổ phiếu huy động vốn vào quý III/2023. Số tiền này được dành để chuẩn bị cho dự án Khu công nghiệp Minh Hưng III giai đoạn II, có tổng vốn đầu tư 2.282 tỷ đồng, trong đó vốn góp của chủ đầu tư (MH3) là 390,71 tỷ đồng. Giai đoạn II đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chủ trương đầu tư vào tháng 2/2025.

Doanh nghiệp từng cho biết phải tạm gửi ngân hàng hơn 300 tỷ đồng huy động từ phát hành cổ phiếu do thời gian hoàn tất các thủ tục pháp lý kéo dài, bao gồm giải phóng mặt bằng, lập dự án đầu tư và khảo sát địa chất. Việc gửi tiền kỳ hạn tối đa 12 tháng được xem là biện pháp tạm thời nhằm tối ưu hiệu quả sử dụng vốn.

Tương tự, Tập đoàn Hòa Phát (HoSE: HPG) cũng là một trong những doanh nghiệp có lượng tiền nhàn rỗi lớn, đạt hơn 34.800 tỷ đồng. Tuy nhiên, HPG không chọn chia bớt tiền mặt cho cổ đông. Lần gần nhất tập đoàn chia cổ tức bằng tiền là giữa năm 2022, với tỷ lệ 500 đồng/cổ phiếu trong đợt phân phối lợi nhuận năm 2021.

Tháng 4 vừa qua, doanh nghiệp đã hủy phương án trả cổ tức 5% bằng tiền, 15% bằng cổ phiếu và thay thế bằng cổ tức toàn bộ 20% bằng cổ phiếu. Ban lãnh đạo HPG lý giải doanh nghiệp cần tập trung nguồn lực cho dự án Khu liên hợp gang thép Dung Quất 2 với quy mô 280ha và tổng vốn đầu tư 85.000 tỷ đồng. Tính đến cuối năm 2024, HPG đã rót hơn 60.100 tỷ đồng vào dự án này.

Mặt trái của chiến lược “găm vốn chờ thời”

Việc chủ động chuẩn bị vốn cho các dự án dài hạn thể hiện sự thận trọng trong chiến lược đầu tư, tuy nhiên, “ôm” lượng tiền mặt quá lâu cũng khiến không ít doanh nghiệp rơi vào tình thế khó xử. Trường hợp của DGC là ví dụ điển hình. Chủ tịch Đào Hữu Huyền từng thẳng thắn chia sẻ nỗi buồn khi phải nắm giữ khối tiền lớn mà chưa thể giải ngân cho dự án bô-xít.

Doanh nghiệp từng được nhiều tổ chức tài chính mời chào mua trái phiếu nhưng từ chối để bảo toàn dòng vốn cho chiến lược cốt lõi. Ông Huyền từng cho biết: “Lãi suất 4% thì ăn chắc 4% còn trái phiếu 12% thì cầm tiền lo nơm nớp. Cổ đông phải thông cảm vì chúng ta ôm chặt đống tiền này để dồn lực cho ‘quả đấm thép’. Doanh nghiệp đi gửi ngân hàng lãi suất 4-5% là dở vì không biết làm gì mới phải đi gửi”.

Như vậy, việc nắm giữ nhiều tiền nhưng không thể sử dụng đúng mục đích cũng là vấn đề đáng lưu ý. Ông Trương Đắc Nguyên, Giám đốc Đầu tư tại Blue Horizon Financial, nhận định: “Tiền càng nhiều, rủi ro sử dụng sai càng lớn. Tiền là tài sản có tính thanh khoản cao, dễ sử dụng nhưng cũng dễ bị chi tiêu kém hiệu quả hoặc thất thoát. Đây chính là thách thức lớn về quản trị tài chính”.

Theo ông Nguyên, việc dùng tiền đầu tư sai hay chi tiêu không kiểm soát có thể dẫn đến thất thoát giá trị hoặc gây lãng phí nguồn lực. Ông dẫn chứng trường hợp một quỹ đầu tư từng bỏ hàng nghìn tỷ đồng đầu tư vào cổ phiếu IPO của một doanh nghiệp niêm yết, nhưng chỉ sau một năm, quỹ đã phải chất vấn vì doanh nghiệp “tiêu hết tiền quá nhanh”. Bên cạnh đó là rủi ro đạo đức, như việc “rút ruột” hoặc hình thành lợi ích nhóm, gây thiệt hại trực tiếp cho cổ đông. Thị trường đã chứng kiến không ít trường hợp doanh nghiệp “rút tiền ra ngoài” thông qua các khoản cho vay, đầu tư hoặc ủy thác.

Cũng theo ông Nguyên, khi doanh nghiệp tích trữ tiền mặt mà không đầu tư phát triển có thể phản ánh cơ hội tăng trưởng đã cạn kiệt hoặc ban điều hành không có tầm nhìn chiến lược rõ ràng. Khi đó, giá trị cổ phiếu khó có thể gia tăng theo thời gian. Dữ liệu báo cáo tài chính quý III đã cho thấy nhiều doanh nghiệp trên sàn cầm rất nhiều tiền, trong khi không có nợ vay, không có áp lực quá lớn. Những doanh nghiệp này nổi lên như những khoản đầu tư giá trị hấp dẫn, tuy nhiên ông Trương Đắc Nguyên lại đưa ra một góc nhìn khác.

Theo đó, tiền ròng của doanh nghiệp (tiền và tương đương tiền + đầu tư tài chính – nợ vay tài chính) có thể cao vì doanh nghiệp chưa biết dùng vào đâu, chứ không phải vì đang vận hành tốt. Trong nhiều trường hợp, lượng tiền lớn xuất hiện sau khi doanh nghiệp huy động vốn qua phát hành cổ phiếu hoặc trái phiếu, nhưng chưa được triển khai, nên bản chất đây chỉ là “tiền chờ”, chưa tạo ra giá trị cụ thể và không phản ánh sức khỏe vận hành.

“Cần phân tích nguồn gốc của tiền ròng. Nếu tiền ròng đến từ lợi nhuận giữ lại và dòng tiền kinh doanh dương bền vững, đó là tín hiệu tích cực. Nếu đến từ gọi vốn/chiếm dụng vốn của khách hàng và đối tác một cách tiêu cực thì sẽ khiến đánh giá vấn đề này chỉ còn ‘bình thường’ không còn là ‘tốt’ nữa”, ông Nguyên nhận định.

Theo ông, một lượng tiền lớn trên bảng cân đối kế toán không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp được toàn quyền sử dụng. Các khoản tiền đặt cọc, ký quỹ, thu trước của khách hàng hoặc nghĩa vụ thanh toán với đối tác đều là các khoản phải hoàn trả hoặc thực hiện dịch vụ trong tương lai.