Trong bối cảnh đó, việc tổ chức sản xuất theo hướng bền vững, tuân thủ tiêu chuẩn quốc tế và sẵn sàng các kịch bản, chủ động tìm kiếm giải pháp thích ứng là chìa khóa giúp doanh nghiệp không chỉ vượt qua thách thức mà còn vươn xa trên bản đồ xuất khẩu thế giới.

Bộ Công Thương cho biết, hệ thống pháp luật của EU về an toàn thực phẩm và kiểm dịch động thực vật liên tục được sửa đổi, bổ sung và minh bạch hóa nhằm bảo vệ sức khỏe con người, động, thực vật và môi trường tại châu Âu.

Để quản lý an toàn thực phẩm chung, EU tiếp cận theo hướng tích hợp, kiểm soát mọi mắt xích trong chuỗi sản xuất, phân phối và xuất khẩu. Nông sản, thực phẩm hàng hóa của các nước thứ ba nếu muốn tiếp cận thị trường, EU sẽ áp dụng các biện pháp quản lý khác nhau, như: yêu cầu giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật do cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu cấp; giấy chứng nhận kiểm dịch thực vật....

Vì thế, để duy trì và mở rộng thị phần tại thị trường này, các doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cần tăng cường kiểm soát chất lượng sản phẩm, tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về an toàn thực phẩm và dư lượng thuốc bảo vệ thực vật.

Cùng với thách thức này, nhiều chuyên gia kinh tế đang cảnh báo, nhiều mặt hàng nông sản xuất khẩu phải đối mặt với những quy định về quy tắc xuất xứ và kiểm dịch động thực vật (SPS). Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - Liên minh châu Âu (EVFTA) hướng tới mức độ xóa bỏ thuế nhập khẩu lên tới 99,2% số dòng thuế.

Tuy nhiên, để được hưởng mức ưu đãi này, hàng xuất khẩu sang EU cần thỏa mãn quy tắc xuất xứ. Đây có thể là một cản trở đối với hàng xuất khẩu Việt Nam bởi nguồn nguyên liệu cho các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam hiện nay chủ yếu được nhập khẩu từ Trung Quốc và các nước Đông Nam Á (ASEAN).

Nếu không đảm bảo được quy tắc xuất xứ, hàng xuất khẩu của Việt Nam sang EU chỉ được hưởng mức thuế đãi ngộ tối huệ quốc (MFN) chứ không phải là mức thuế suất 0% như trong EVFTA.

Thêm vào đó, quy định về truy xuất nguồn gốc của một số nước nhập khẩu hàng hóa đang ngày càng chặt chẽ và khắt khe, nguy cơ hàng Việt dễ bị “mượn danh” để xuất khẩu sang EU và kéo theo hệ lụy khiến hàng hóa Việt Nam có thể bị kiện và áp thuế chống bán phá giá như 1 hình thức bị phòng vệ thương mại.

TS Phạm Sỹ Chung, Phó Giám đốc Trung tâm tư vấn Phát triển Kinh tế thương mại Việt Nam (VICENDETI), thành viên Trung tâm Trọng tài Thương mại Quốc tế Việt Nam (VCITAC) cho hay, việc đáp ứng các quy tắc xuất xứ hay vượt qua được các rào cản kỹ thuật, kiểm dịch động thực vật là các vấn đề đáng quan ngại đối với nhiều doanh nghiệp.

 

Trước mắt, nên từng bước phát triển sản phẩm hữu cơ vì ngày càng nhiều người tiêu dùng thuộc EU thích các sản phẩm thực phẩm được sản xuất và chế biến bằng phương pháp tự nhiên. Đối với các mặt hàng có sử dụng thuốc bảo vệ thực vật thì phải tuân thủ các quy định rất nghiêm ngặt. Với nhóm rau củ và rau quả tươi cần phải có sự liên kết chặt chẽ hơn giữa nhà xuất khẩu với người sản xuất đảm bảo nguyên liệu đạt chuẩn vệ sinh an toàn thực phẩm của EU; cần thiết phải triển khai hệ thống truy nguyên liệu xuất khẩu và vùng sản xuất phải đạt chuẩn VietGAP.

Tuy nhiên, để mở rộng thị trường xuất khẩu, các doanh nghiệp Việt Nam phải áp dụng GlobalGAP hoặc EuroGAP. Rau quả tươi Việt Nam chủ yếu bán trong các cửa hàng nhỏ lẻ châu Á, chưa có mặt trong các siêu thị lớn ở châu Âu như Tesco (Anh), Kaufland, Macro (Đức), Migros (Thụy sĩ)... Như vậy có thể thấy, việc mở và giữ được thị trường cho từng loại rau quả tại thị trường EU là không hề đơn giản.

Tuy nhiên, cả người bán lẫn người trồng đều cần có kế hoạch đầu tư dài hạn, chú trọng việc tổ chức lại sản xuất, nâng cao chất lượng nông sản, đáp ứng các tiêu chuẩn về sản xuất sạch. Các doanh nghiệp, hợp tác xã sản xuất hàng nông sản nên lưu ý trên toàn bộ chuỗi giá trị, các khâu sản xuất phải được phòng vệ rủi ro; truy xuất nguồn gốc, tem nhãn của sản phẩm... phải công khai, minh bạch, tạo đà cho xuất khẩu nông sản sang EU tăng trưởng bền vững. Bên cạnh đó, tăng cường đầu tư công nghệ nhằm nâng cao chất lượng an toàn vệ sinh thực phẩm và đảm bảo các tiêu chuẩn kỹ thuật khác; đầu tư công nghệ xử lý chất thải, khí thải, đảm bảo các tiêu chuẩn bảo vệ môi trường theo cam kết trong EVFTA...

Các doanh nghiệp nên chủ động tìm hướng hợp tác với các nhà đầu tư của các nước thành viên EU để thu hút mạnh mẽ đầu tư trực tiếp vào Việt Nam, nhằm tận dụng hiệu quả nguồn vốn và việc chuyển giao công nghệ từ các nhà đầu tư. Trước mắt, cần liên kết với các tập đoàn siêu thị lớn của châu Âu đang đầu tư ở Việt Nam để xuất khẩu các sản phẩm nông sản thực phẩm bán tại các chuỗi siêu thị ở nước ngoài để người tiêu dùng châu Âu quen dần với hàng của Việt Nam.

Chủ tịch Hiệp hội Hồ tiêu và Cây gia vị Việt Nam Hoàng Thị Liên cho biết, cùng với việc bám sát thông tin, cập nhật kịp thời tình hình chính sách, các doanh nghiệp Việt cần đa dạng hóa thị trường xuất khẩu, tìm kiếm và đẩy mạnh xuất khẩu sang các đối tác mới. Việc hàng hoá Việt Nam xuất khẩu mạnh; nhất là nông sản có thể sẽ khiến các nước dựng lên các hàng rào để bảo vệ hàng hóa và sản xuất nội địa.

Do đó, giải pháp quan trọng nhất hiện nay là tổ chức sản xuất bài bản theo hướng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi số; chặt chẽ từ khâu nguyên liệu đến khâu chế biến và thúc đẩy thương mại. Việt Nam là nguồn cung hồ tiêu, gia vị lớn của thị trường thế giới, tuy nhiên, những chính sách thuế quan sẽ tác động đến toàn bộ chuỗi cung ứng, đặc biệt là biên độ lợi nhuận cho người nông dân và doanh nghiệp xuất khẩu. Các doanh nghiệp ngành gia vị đều mong đợi, Chính phủ và các bộ, ngành cần có những tham vấn, chuẩn bị sẵn những kịch bản, giải pháp kịp thời để vượt qua những rào cản thương mại và từng bước vươn xa hơn trên thị trường quốc tế.