Chủ tịch Hồ Chí Minh năm 1945. (Nguồn: Tư liệu văn kiện Đảng Cộng sản)

Sáng tạo, chủ động xây dựng lực lượng

Từ những năm 20 của thế kỷ XX, Nguyễn Ái Quốc đã rút ra kết luận mang tính tổng kết: Việt Nam “là một dân tộc tự lực, tự cường”. Kết luận đó bắt nguồn từ truyền thống của dân tộc qua lịch sử đấu tranh kiên cường, bất khuất để dựng nước và giữ nước. Đó là nền tảng để sau này Chủ tịch Hồ Chí Minh định hướng nhân dân tự lực, tự cường đứng lên tự giải phóng. Tinh thần “độc lập, tự chủ, dựa vào sức mình là chính” được Đảng Cộng sản Đông Dương và Chủ tịch Hồ Chí Minh phát huy đến mức tối đa trong cuộc đấu tranh giành lại độc lập dân tộc.

Khi nhân loại còn đang phải dồn toàn lực chống lại chủ nghĩa phát xít, các lực lượng chính trị lớn trên thế giới chưa biết và hầu như không quan tâm đến cách mạng Việt Nam, khi cả dân tộc “đang hấp hối trong vòng tử địa” thì Bác và Đảng Cộng sản Đông Dương đã chủ động, sáng tạo chuẩn bị lực lượng mọi mặt để cách mạng Việt Nam có thể đón nhận và tận dụng triệt để thời cơ lịch sử.

Tháng 5/1941, Hội nghị Trung ương 8 của Đảng với những chuyển hướng chiến lược cách mạng đúng đắn và sáng tạo đã đáp ứng được khát vọng độc lập của toàn dân tộc. Cũng từ Hội nghị Trung ương 8, Đảng Cộng sản Đông Dương đã xác định khi thời cơ đến phải kịp thời giành lấy độc lập. Từ định hướng đó, Đảng đã tích cực chuẩn bị để “một cuộc vũ trang khởi nghĩa” giành chính quyền thắng lợi.

Ngày 19/5/1941, giữa vùng núi rừng Pắc Bó, theo sáng kiến của Nguyễn Ái Quốc, Hội nghị Trung ương 8 quyết định thành lập Việt Nam độc lập đồng minh với “Chủ trương liên hiệp hết thảy các từng lớp nhân dân không phân biệt tôn giáo, đảng phái, xu hướng chính trị nào, giai cấp nào, đoàn kết chiến đấu để đánh đuổi Pháp - Nhật giành quyền độc lập cho xứ sở”[1]. Độc lập, Tự do chính là quyết tâm chung liên kết toàn dân tộc đoàn kết. Tình hình quốc tế có nhiều thuận lợi cùng với sự mở rộng và lớn mạnh của lực lượng cách mạng tập hợp trong Mặt trận Việt Minh là những tiền đề quan trọng để Đảng và Hồ Chí Minh đưa ra những quyết sách chuẩn bị đón thời cơ. Nghị quyết Hội nghị toàn quốc của Đảng tháng 8/1945 cũng khẳng định: “Chỉ có thực lực của ta mới quyết định được sự thắng lợi của ta”[2]. Bằng sức mạnh đoàn kết, bằng trí tuệ và quyết tâm của toàn dân tộc, cách mạng đã thắng lợi trên cả nước chỉ trong nửa cuối tháng 8/1945.

Tranh vẽ Chủ tịch Hồ Chí Minh tại Tân Trào (1945): Hình ảnh Người chỉ đạo, họp bàn với lãnh đạo Việt Minh. (Ảnh tư liệu)

Nhạy bén nắm bắt và kiên quyết tận dụng thời cơ

Hồ Chí Minh luôn theo dõi sát những biến động của tình hình thế giới. Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại: Tháng 8/1945, ở Tân Trào, dù đang bị sốt rất nặng, Người vẫn chỉ thị: “Lúc này thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập”[3].

Ngày 12/8/1945, nghe qua đài San Francisco (Mỹ) báo tin Chính phủ Thụy Sỹ đã chuyển công hàm của phía Nhật Bản đến Chính phủ Mỹ đề nghị sửa đổi bốn điều trong Tuyên bố Potsdam, Người nhận thấy động thái Nhật Bản chuẩn bị đầu hàng. Ngay trong đêm, Người đã bàn với Tổng Bí thư Trường Chinh triệu tập Hội nghị Đại biểu toàn quốc của Đảng.

Theo sự đề xuất của Người, Thường vụ Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh đã quyết định thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc và nhanh chóng phát đi bản Quân lệnh số 1 - Lệnh Tổng khởi nghĩa, lúc 11 giờ đêm 13/8. “Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà!”[4].

Thư của Nguyễn Ái Quốc gửi đồng bào cả nước được truyền đi trước ngày Tổng khởi nghĩa tháng Tám (1945). (Ảnh tư liệu TTXVN)

Ngay sau Hội nghị của Đảng họp ngày 14 và 15/8/1945, Đại hội Quốc dân khai mạc ở Tân Trào ngày 16/8/1945. Đại hội tán thành chủ trương khởi nghĩa của Đảng, thông qua Mười chính sách lớn của Mặt trận Việt Minh. Đại hội quyết định thành lập Uỷ ban dân tộc giải phóng Việt Nam “cũng như một Chính phủ lâm thời của ta lúc này”. Người được bầu làm Chủ tịch Ủy ban.

Ngày 18/8, Hồ Chí Minh gửi Thư kêu gọi tổng khởi nghĩa, kêu gọi toàn thể quốc dân Việt Nam: “Giờ quyết định cho vận mệnh dân tộc ta đã đến. Toàn quốc đồng bào hãy đứng dậy đem sức ta mà tự giải phóng cho ta... Chúng ta không thể chậm trễ”[5]. Nhìn rõ cơ hội và kiên quyết hành động, Đảng đã lãnh đạo toàn dân Việt Nam đón đúng thời cơ lịch sử để “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta”, nhất tề đứng dậy phá tan xiềng xích thực dân trói buộc dân tộc.

Dù cho nhiều đảng phái và tổ chức chính trị khác ở Việt Nam lúc đó cũng nhận thức được cơ hội đang đến và gấp rút chạy đua trong nỗ lực xúc tiến những hoạt động giành địa vị chính trị cho mình trong giai đoạn “hậu chiến tranh”. Nhưng cuối cùng Chủ tịch Hồ Chí Minh, Việt Minh và nhân dân Việt Nam đã thắng. Bà Lady Borton, nhà báo, nhà nghiên cứu người Mỹ, đã đánh giá: “Hồ Chí Minh là nhà cách mạng Việt Nam nhận được thông tin sớm nhất về việc quân Nhật đầu hàng Đồng minh. Hồ Chí Minh nhận tin này qua radio và ông đã hành động rất kịp thời”[6].

Một đơn vị giải phóng quân làm lễ xuất phát từ cây đa Tân Trào về giải phóng Thái Nguyên (16/8/1945). (Ảnh tư liệu TTXVN)

Ngày 19/8/1945, hàng vạn người dân Thủ đô tập trung trước Nhà hát Lớn Hà Nội nghe lời hiệu triệu của Ủy ban khởi nghĩa. (Ảnh tư liệu TTXVN)

Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân Việt Nam đã kịp thời đón đúng thời cơ đứng lên Tổng khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi trong cả nước. Thắng lợi lịch sử của Tổng khởi nghĩa Tháng Tám 1945 đã chứng minh bản lĩnh và nghệ thuật lãnh đạo cách mạng, chứng tỏ sự nhạy bén nhận thức và tận dụng thời cơ.

Nghệ thuật đó được biểu hiện tập trung trong việc dự đoán đúng xu thế phát triển của tình hình và xác định đúng thời điểm phát động Tổng khởi nghĩa và giành thắng lợi - kịp trước khi quân Đồng minh đến Việt Nam thu vũ khí của quân Nhật. Sức mạnh của lực lượng cách mạng với tinh thần “đem sức ta mà tự giải phóng cho ta” được nhân lên nhờ sự nhạy bén, sáng tạo, kịp thời tận dụng thời cơ.

Bài học lịch sử được khẳng định và tiếp nối

Cuộc Cách mạng tháng Tám năm 1945 mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do, mở ra cuộc trung hưng mới cho dân tộc Việt Nam. Thế giới hôm nay đang diễn ra những thay đổi có tính thời đại mang lại thời cơ, thuận lợi mới nhưng cũng đi cùng với nhiều khó khăn, thách thức. Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trí tuệ nhân tạo và công nghệ số đem đến cơ hội cho những quốc gia đang phát triển có thể tận dụng “ưu thế phát triển sau” để vươn lên mạnh mẽ.

Từ quá trình đấu tranh và trưởng thành, Đảng đã rút ra bài học lịch sử: “Chủ động nghiên cứu, nắm bắt, dự báo đúng tình hình, tuyệt đối không được để bị động, bất ngờ… Xử lý đúng đắn, hiệu quả mối quan hệ với các nước lớn và các nước láng giềng; đánh giá đúng xu thế, nắm bắt trúng thời cơ. Phát huy hiệu quả sức mạnh tổng hợp của đất nước kết hợp với sức mạnh của thời đại”[7].

Những bài học kinh nghiệm từ lịch sử hào hùng cách đây 80 năm vẫn soi sáng, vẫn được kế thừa và phát triển sáng tạo cho sự phát triển phồn thịnh và trường tồn của dân tộc trong tương lai. Việt Nam đã tích lũy đủ thế và lực cho sự phát triển bứt phá trong kỷ nguyên mới. Thời cơ, vận hội có thể xuất hiện giữa những đột biến trong cục diện thế giới đòi hỏi chúng ta cần nhanh nhạy nắm bắt như đã từng tận dụng tối ưu thời cơ để làm nên thắng lợi vĩ đại của cuộc Cách mạng tháng Tám năm xưa.

[1] Đảng Cộng sản Việt Nam (2000): Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7 - Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 152

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam (2000): Văn kiện Đảng toàn tập, tập 7, Sđd, tr. 427.

[3] Đại tướng Võ Nguyên Giáp (2011): Tổng tập Hồi ký - Nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội, tr. 130.

[4] Đảng Cộng sản Việt Nam (2000): Văn kiện Đảng Toàn tập, tập 7, Sđd, tr. 421.

[5] Hồ Chí Minh (2011): Toàn tập, tập 3, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 596.

[6] Tham luận tại Hội thảo quốc tế kỷ niệm 120 năm ngày sinh Hồ Chí Minh, Hà Nội, ngày 11 – 12/5/2010.

[7] https://tulieuvankien.dangcongsan.vn/ban-chap-hanh-trung-uong-dang/dai-hoi-dang/lan-thu-xiii/bao-cao-chinh-tri-cua-ban-chap-hanh-trung-uong-dang-khoa-xii-tai-dai-hoi-dai-bieu-toan-quoc-lan-thu-xiii-cua-3734