Thế giới đang chứng kiến một sự dịch chuyển chiến lược mang tính bước ngoặt, trong đó Liên minh Châu Âu (EU) là một trong những khu vực tiên phong với tầm nhìn "Chuyển đổi kép" (Twin Transition). Đây được hiểu là chiến lược nhằm thúc đẩy quá trình phát triển bền vững và chuyển đổi số một cách đồng thời, với mục tiêu xây dựng một môi trường kinh tế vừa có tính cạnh tranh cao vừa bền vững.

Mối liên hệ giữa hai cuộc chuyển đổi này thể hiện qua sự tương hỗ hai chiều. Một mặt, doanh nghiệp cần xây dựng hạ tầng công nghệ thông tin thân thiện với môi trường, được gọi là Green ICT, đồng thời thu thập và quản lý dữ liệu để đáp ứng các yêu cầu khắt khe về giảm phát thải.

Mặt khác, công nghệ số cũng đóng vai trò là phương tiện, công cụ hỗ trợ chuyển đổi xanh thông qua ICT for Green, chẳng hạn như ứng dụng trong việc đo lường, giám sát năng lượng, nguyên liệu để sử dụng hiệu quả hoặc quản lý chuỗi cung ứng xanh.

Áp lực chuyển đổi từ môi trường kinh doanh

Các doanh nghiệp, đặc biệt là doanh nghiệp sản xuất, đang chịu những sức ép ngày càng lớn phải thay đổi hoạt động vận hành theo hướng bền vững và minh bạch thông tin.

Trên bình diện quốc tế, Thỏa thuận Xanh Châu Âu (European Green Deal - EGD) với chín cấu phần chính đặt ra các mục tiêu khí hậu đầy tham vọng, như cắt giảm ít nhất 55% lượng phát thải khí nhà kính vào năm 2030 và trở thành châu lục trung hòa khí hậu đầu tiên vào năm 2050. Những quy định này tạo ra áp lực trực tiếp đối với các doanh nghiệp Việt Nam nằm trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tại thị trường trong nước, Việt Nam đã và đang xây dựng một hành lang pháp lý bài bản để thúc đẩy tăng trưởng xanh và chuyển đổi số. Hệ thống này bao gồm một loạt các chiến lược, kế hoạch hành động quốc gia và quy hoạch quan trọng, từ Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng Xanh, Chiến lược phát triển kinh tế số và xã hội số, đến các quy hoạch về năng lượng và môi trường, tạo thành một khuôn khổ toàn diện thúc đẩy doanh nghiệp chuyển mình.

Áp lực cũng đến từ chính thị trường và các nhà đầu tư. Các nhà đầu tư ngày càng quan tâm đến hoạt động sản xuất xanh, và các điều kiện về môi trường của tài chính xanh đang trở thành động lực thúc đẩy doanh nghiệp chuyển đổi để tiếp cận nguồn vốn ưu đãi. Đồng thời, các doanh nghiệp sản xuất cũng chịu áp lực từ các khách hàng lớn trong chuỗi cung ứng, những người yêu cầu nhà cung cấp phải đáp ứng các tiêu chuẩn bền vững.

Nghiên cứu từ MSCI đã chỉ rõ mối liên hệ giữa hiệu quả tài chính và phát triển bền vững: Điểm ESG càng cao, chi phí vốn càng thấp. Cụ thể, các doanh nghiệp bị xếp hạng ESG thấp nhất có chi phí vốn trung bình lên tới 7,9%, trong khi các doanh nghiệp có điểm ESG cao nhất hoặc trung bình được hưởng mức chi phí vốn thấp hơn hẳn, chỉ ở khoảng 6,8%.

Quản trị dữ liệu: Nhận tức về nguồn lực mới cho chuyển đổi kép

Mặc dù nhận thức được xu thế, nhiều doanh nghiệp Việt vẫn loay hoay trong việc triển khai chuyển đổi một cách hiệu quả. Báo cáo thường niên về chuyển đổi số doanh nghiệp Việt Nam 2023 do GIZ thực hiện đã chỉ ra một điểm nghẽn đáng quan tâm: "Hệ thống CNTT & Quản lý dữ liệu và Chuỗi cung ứng" liên tục được ghi nhận ở mức độ sẵn sàng thấp nhất trong suốt hai năm đánh giá.

Nguyên nhân chính xuất phát từ việc để chuyển đổi hiệu quả trong các khía cạnh này, doanh nghiệp cần một cách tiếp cận có cấu trúc và đầu tư nguồn lực để xây dựng năng lực và thiết lập hệ thống cơ sở hạ tầng, hệ thống dữ liệu một cách đồng bộ.

Kết quả khảo sát từ Dự án Twin Transition Hub cũng xác nhận nguyên nhân cốt lõi nằm ở năng lực quản trị dữ liệu. Trong số các yếu tố ảnh hưởng, "Nhận thức và năng lực của lãnh đạo" được xác định là yếu tố quan trọng nhất, chiếm 32.4%. Tiếp theo là "Nhận thức và năng lực của nhân sự" (26.2%), "Quy trình và chính sách của doanh nghiệp" (22.6%), và cuối cùng là "Hạ tầng công nghệ" (18.8%).

Điều này cho thấy vấn đề con người và quy trình có ý nghĩa then chốt, thậm chí quan trọng hơn cả công nghệ. Nếu không có một chiến lược quản trị dữ liệu bài bản bắt nguồn từ nhận thức của lãnh đạo, doanh nghiệp sẽ không thể thu thập, xử lý và khai thác dữ liệu một cách hiệu quả để phục vụ cho mục tiêu chuyển đổi kép.

Theo ông Nguyễn Việt Long - Phó Tổng Giám đốc Tư vấn EY Việt Nam, quản trị dữ liệu, được hiểu là toàn bộ các hoạt động thu thập, xử lý và sử dụng dữ liệu một cách an toàn, hiệu quả, không chỉ là vấn đề kỹ thuật mà thực chất là một phần của quản trị doanh nghiệp. Nó phải bắt nguồn từ tầm nhìn chiến lược, được triển khai thông qua các KPI cụ thể và cuối cùng được hiện thực hóa bằng dữ liệu vận hành.

Trong một mô hình năng lực doanh nghiệp toàn diện, dữ liệu đóng vai trò kết nối toàn bộ các cấu phần, từ quản trị và chiến lược đến vận hành và báo cáo. Dữ liệu cho phép doanh nghiệp thiết lập các mục tiêu cụ thể về giảm phát thải, tiết kiệm năng lượng và tối ưu nguyên vật liệu.

Ở cấp độ vận hành, dữ liệu theo thời gian thực cho phép giám sát, phân tích và tối ưu hóa các quy trình sản xuất, quản lý chuỗi cung ứng. Và cuối cùng, chính dữ liệu chính xác, có giá trị là cơ sở để lập các báo cáo ESG minh bạch, đáp ứng yêu cầu từ các bên liên quan và nâng cao uy tín doanh nghiệp.

Một ví dụ điển hình từ thực tiễn tại một nhà máy sản xuất nước ép ở Ấn Độ đã chứng minh rõ ràng cho vai trò này. Nhà máy này đã triển khai hệ thống thu thập và phân tích dữ liệu năng lượng theo thời gian thực. Bằng cách lắp đặt đồng hồ thông minh, truyền dữ liệu liên tục về máy chủ và sử dụng các công cụ phân tích, họ đã xác định được các điểm bất thường và triển khai các sáng kiến tiết kiệm năng lượng như thay thế đèn LED và lắp máy biến tần. Kết quả là họ đã tiết kiệm được 807,801 kWh điện và 177,491 USD mỗi năm, đồng thời có đủ dữ liệu để đáp ứng yêu cầu báo cáo về phát triển bền vững từ các khách hàng lớn.

Lộ trình hành động cho doanh nghiệp Việt

Để xây dựng năng lực quản trị dữ liệu một cách có cấu trúc, ông Nguyễn Việt Long khuyến nghị doanh nghiệp cần tập trung vào ba trụ cột chính: Con người, quy trình và công nghệ.

Về mặt con người, yếu tố then chốt nằm ở nhận thức và cam kết của lãnh đạo. Chính lãnh đạo phải là người đi đầu trong việc thúc đẩy văn hóa dữ liệu. Bên cạnh đó, doanh nghiệp cần xác định rõ vai trò và trách nhiệm của các bộ phận, nhân sự trong việc quản lý và khai thác dữ liệu, đồng thời không ngừng nâng cao năng lực cho toàn thể nhân viên về kỹ năng làm việc với dữ liệu.

Về quy trình và chính sách, doanh nghiệp cần xây dựng các chính sách quản trị dữ liệu rõ ràng. Các chính sách này phải làm rõ mục đích sử dụng dữ liệu, xác định nguồn thu thập, và thiết lập phương pháp phân loại, phân tích cũng như cơ chế báo cáo. Việc chuẩn hóa và đơn giản hóa các quy trình làm việc với dữ liệu xuyên suốt vòng đời của nó là vô cùng cần thiết để đảm bảo tính nhất quán và hiệu quả.

Về công nghệ, doanh nghiệp cần có sự đầu tư phù hợp vào các giải pháp và nền tảng công nghệ được thiết kế dựa trên nhu cầu và mục tiêu kinh doanh cụ thể. Các công nghệ này có thể bao gồm hệ thống lưu trữ, xử lý, phân tích và trực quan hóa dữ liệu. Ưu tiên nên được đặt lên các giải pháp có khả năng tích hợp và cung cấp dữ liệu theo thời gian thực để hỗ trợ ra quyết định nhanh chóng và chính xác.

Doanh nghiệp có thể bắt đầu hành trình này bằng cách trả lời những câu hỏi cốt lõi: "Dữ liệu giúp tôi trả lời những câu hỏi nào để phục vụ cho việc quản lý? Nguồn dữ liệu của tôi là gì? và Phương án quản lý dữ liệu, phân loại và phân tích như thế nào để đảm bảo báo cáo dữ liệu kịp thời và chính xác?".

Như vậy, trong hành trình chuyển đổi kép hướng đến một nền kinh tế số và xanh, dữ liệu chính là nguồn tài nguyên chiến lược then chốt. Việc quản trị dữ liệu hiệu quả giúp doanh nghiệp không chỉ tồn tại mà còn vươn lên dẫn đầu, tận dụng được các cơ hội từ các hiệp định thương mại toàn cầu và xu thế phát triển bền vững.

Ông Nguyễn Việt Long nhấn mạnh, bằng cách biến dữ liệu thành một tài sản có thể khai thác và tạo ra giá trị, doanh nghiệp sẽ kiến tạo được lợi thế cạnh tranh bền vững, đạt được sự phát triển hài hòa giữa tăng trưởng kinh tế, bảo vệ môi trường và trách nhiệm xã hội.