Doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) hiện chiếm tới khoảng 98% tổng số doanh nghiệp tại Việt Nam và đóng góp hơn 45% GDP, 30% giá trị xuất khẩu, tạo ra trên 60% việc làm cho xã hội.

Tuy nhiên, trái ngược với vai trò to lớn ấy, SME vẫn gặp nhiều rào cản để bứt phá. Phần lớn doanh nghiệp khó tiếp cận vốn tín dụng do yêu cầu thế chấp cao, thủ tục vay phức tạp, trong khi các gói hỗ trợ thường khó đi vào thực tế.

Bên cạnh đó, khả năng tham gia chuỗi giá trị toàn cầu còn hạn chế. Những khó khăn về vốn, thuế, công nghệ và quản trị đang khiến khối doanh nghiệp chiếm đa số này chưa thể phát huy hết tiềm năng, thậm chí dễ bị tổn thương trước biến động kinh tế.

Doanh nghiệp nhỏ và vừa cần cơ chế vốn và thuế đặc thù

Tại Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam 2025, TS. Nguyễn Văn Thân - Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp nhỏ và vừa Việt Nam - khẳng định rằng trong sứ mệnh lịch sử hiện nay, cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) cần được trao thêm sức mạnh để đồng hành cùng dòng vốn và tri thức từ các nhà đầu tư nước ngoài.

Theo ông, tỷ lệ tham gia của doanh nghiệp Việt trong chuỗi cung ứng của các tập đoàn FDI vẫn rất thấp. Ngay cả những khâu sản xuất đơn giản, nhiều doanh nghiệp nội vẫn chưa chen chân được, dù hoàn toàn có khả năng. Điều này khiến “điểm tựa FDI” chưa thực sự được phát huy.

Bên cạnh đó, cơ hội từ thị trường EU – một thị trường có giá trị nhập khẩu cả nghìn tỷ USD – vẫn chưa được khai thác đúng mức. Việt Nam mới chỉ chiếm khoảng 2% dung lượng, trong khi nhiều doanh nghiệp lại tập trung vào thị trường Mỹ nhưng kết quả không như kỳ vọng. Theo ông Thân, EU tuy khó tính, nhưng nếu không dám bước ra thì doanh nghiệp Việt sẽ khó vươn tầm. Nhà nước cần tăng cường công tác xúc tiến, hỗ trợ để SME khai phá thị trường này.

Đối với chính sách trong nước, ông Thân đưa ra hàng loạt kiến nghị cụ thể. Trước hết là chính sách ưu đãi thuế. Theo ông, đối với các doanh nghiệp có doanh thu dưới 1 tỷ đồng, cần thiết phải có một cơ chế thuế đặc thù nhằm khuyến khích tham gia thị trường. Sự ưu đãi này không chỉ hỗ trợ trước mắt cho các doanh nghiệp nhỏ, mà còn tạo ra động lực lan tỏa tích cực trong dài hạn, góp phần hình thành một hệ sinh thái doanh nghiệp năng động hơn.

Một vấn đề quan trọng khác là khả năng tiếp cận vốn. Mặc dù Ngân hàng Nhà nước đã nhiều lần hạ lãi suất, song các doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME) vẫn khó vay vốn do yêu cầu thế chấp tài sản và thủ tục phức tạp. Ông Thân cho rằng cần thay đổi tư duy, chuyển sang “coi tín chấp là chính, thế chấp chỉ là phụ”, đồng thời nâng cao vai trò của hệ thống bảo lãnh tín dụng để tạo điều kiện thực chất hơn cho doanh nghiệp.

Ngoài ra, ông cũng nhấn mạnh đến việc ứng dụng công nghệ tài chính. Theo ông, cần mở đường cho các nền tảng như MoMo, Misa có thể tham gia trực tiếp vào hoạt động cho vay. Điều này sẽ giúp SME tiếp cận nguồn vốn nhanh chóng, chi phí thấp, đồng thời tận dụng được sự minh bạch và hiệu quả từ các giải pháp công nghệ.

Cuối cùng, ông Thân đề cập đến việc hỗ trợ khởi sự và quản trị doanh nghiệp. Ông cho rằng cần có những ưu đãi đặc biệt dành cho các doanh nghiệp khởi nghiệp, đồng thời đẩy mạnh các chương trình đào tạo về quản trị. Đây sẽ là nền tảng giúp SME không chỉ tồn tại, mà còn phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Xây dựng hệ thống xếp hạng tín nhiệm để khơi thông vốn cho SME

Ở góc nhìn tài chính, ông Nguyễn Việt Cường – chuyên gia tài chính, Phó chủ tịch Công ty Chứng khoán Kafi – cũng cho rằng điểm nghẽn lớn nhất khiến SME khó phát triển chính là khả năng tiếp cận vốn.

Nêu ý kiến tại Diễn đàn Kinh tế mới Việt Nam 2025, ông Cường cho hay dù chiếm tới 98% số lượng doanh nghiệp, nhưng phần lớn SME vẫn “đứng ngoài” nguồn vốn ngân hàng và thị trường tài chính, do thiếu tài sản thế chấp và minh bạch thông tin.

Để tháo gỡ, ông Cường nhấn mạnh cần triển khai một giải pháp mang tính hệ thống: xây dựng cơ chế xếp hạng tín nhiệm dành riêng cho SME.

Hệ thống này sẽ phân loại doanh nghiệp theo các bậc tín nhiệm – từ AAA, AA, A cho đến B – dựa trên các tiêu chí về năng lực tài chính, kết quả hoạt động, uy tín và mức độ minh bạch thông tin. Khi có xếp hạng tín nhiệm, doanh nghiệp sẽ trở nên “dễ nhìn thấy” hơn với ngân hàng, quỹ đầu tư, các tổ chức tín dụng, từ đó thuận lợi hơn trong tiếp cận nguồn vốn.

“Với một hệ thống đánh giá tín nhiệm minh bạch, cơ hội cho SME tiếp cận vốn sẽ rộng mở hơn rất nhiều. Đây cũng là cách thúc đẩy cạnh tranh lành mạnh và khuyến khích doanh nghiệp nhỏ nâng cao năng lực quản trị,” ông Cường phân tích.

Theo Phó chủ tịch Kafi, song song với xếp hạng tín nhiệm, cần đẩy mạnh số hóa dữ liệu doanh nghiệp. Thực tế hiện nay, nhiều SME chưa công bố hoặc chuẩn hóa thông tin tài chính, khiến nhà đầu tư và tổ chức tín dụng khó tin cậy. Việc xây dựng một cơ sở dữ liệu tập trung, công khai sẽ vừa giúp SME được “chấm điểm” khách quan, vừa tạo điều kiện để cơ quan quản lý hoạch định chính sách hiệu quả hơn.

Ông Cường cho rằng hệ thống này sẽ mở ra một “chân trời mới” cho SME: không chỉ thuận lợi vay vốn ngân hàng, mà còn tăng cơ hội gọi vốn đầu tư, tham gia vào các chuỗi cung ứng toàn cầu. Doanh nghiệp có tín nhiệm cao sẽ giảm chi phí vay vốn, tạo ra vòng xoáy tích cực cho phát triển.

“Điều quan trọng là phải xây dựng một môi trường kinh doanh an toàn, minh bạch, để SME dám đầu tư, dám mở rộng và đổi mới. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể khởi thông toàn bộ nguồn lực và biến SME thành động lực tăng trưởng mới của nền kinh tế,” ông Cường nhấn mạnh.

Các chuyên gia thống nhất rằng để khu vực doanh nghiệp nhỏ và vừa thực sự trở thành “sức bật nội lực”, rất cần sự đồng hành của nhà nước, sự tham gia của hệ thống tài chính và bản lĩnh tự đổi mới của chính doanh nghiệp.